HomeNowo¶ciO firmieRegulaminTwój koszykKontakt
Sklep numizmatyczny zaprasza, 12 grudnia 2019 r. U¿ytkownicy online: 52
Poleæ znajonemu  |  Dodaj do ulubionych
Nowo¶ci
Karta do segregatora na 100 monet 2 z³ Nordic Gold z lat 2009-2013
KateCom
Cena brutto: 28.00 PLN

10 z³, 200-lecie istnienia Zak³adu Narodowego im. Ossoliñskich, 2017
NBP - srebrne monety
Cena brutto: 120.00 PLN

10 z³, 35. rocznica pacyfikacji kopalni "Wujek", 2016
NBP - srebrne monety
Cena brutto: 95.00 PLN


Informacje
Plan emisyjny monet
i banknotów w 2018 roku:


Polska Reprezentacja Olimpijska PyeongChang
- 200 zł, 10 zł

Wyklęci przez komunistów żołnierze niezłomni August Emil Fieldorf „Nil”
- 10 zł

Wielcy polscy ekonomiści
Fryderyk Skarbek
- 10zł

Moneta okolicznościowa z napisem 100-lecie odzyskania przez Polskę niepodległości
- 5 zł

Polskie Termopile - Hodów
- 10 zł

100-lecie czynu zbrojnego Polonii amerykańskiej
- 10 zł

Skarby Stanisława Augusta
Henryk Walezy
- 500 zł, 50 zł

Historia monety polskiej boratynka, tymf Jana Kazimierza
- 20 zł

760-lecie Towarzystwa Strzeleckiego Bractwa Kurkowego
w Krakowie
- 10 zł

100-lecie powstania Gimnazjum
i Liceum im. Stefana Batorego
w Warszawie
- 10 zł

POLONIA RESTITUTA
- 10 zł

125-lecie działalności Teatru im. Juliusza Słowackiego w Krakowie
- 10 zł

Niepodległość
- 20 zł (banknot kolekcjonerski)

Stulecie odzyskania przez Polskę niepodległości – Ignacy Jan Paderewski
- 100 zł, 10 zł

100. rocznica odzyskania przez Polskę niepodległości
- 1 zł, 2018 zł, 100 zł

Wyklęci przez komunistów żołnierze niezłomni – Hieronim Dekutowski „Zapora”
- 10 zł

100. rocznica wybuchu Powstania Wielkopolskiego
- 200 zł, 10 zł

Wiadomo¶ci

Emisje NBP
Emisja monet NBP 2018

Emisja monet NBP 2017

Emisja monet NBP 2016

Emisja monet NBP 2015

Emisja monet NBP 2014

Emisja monet NBP 2013

Emisja monet NBP 2012

Emisja monet NBP 2011

Emisja monet NBP 2010

Emisja monet NBP 2009

Emisja monet NBP 2008

Emisja monet NBP 2007

Emisje monet NBP 1995 - 2006


 
5 dolarów, HMB Endeavour of James Cook (1728-1779), 2009
Nazwa Cena brutto
5 dolarów, HMB Endeavour of James Cook (1728-1779), 2009
199.00 PLN

Producent: B.H. Mayer’s Kunstprägeanstalt GmbH

ID: 1870

Kolekcja: Kapitan James Cook (Captain James Cook Coins Collection (1728-1779)

Kraj: Cook Islands
Stan zachowania monet: I (menniczy)
Nomina³: 5 dolarów (5 Dollars)
Srebro: Ag 925
Stempel: lustrzany
¦rednica:
38,61 mm
Waga: 25 g
Nak³ad:
2.500 szt.!
Rok emisji: 2009 r.

5 Dollars, HMB Endeavour of James Cook, 2009

Nowo¶æ! Srebrna moneta kolekcjonerska z wizerunkiem ¿eglarza i odkrywcy ¶wiatowej s³awy - kapitana Jamesa Cooka (1728-1779).

Ciekawy motyw marynistyczny, kolekcjonerskie wydanie oraz niski nak³ad monet - 2500 sztuk!

Numizmatyka to nie tylko sztuka, ale i prawdziwa nauka!

Srebrne monety kolekcjonerskie to wspania³y ho³d i wyj±tkowe uczczenie zas³ug kapitana Jamesa Cooka - jednej z kluczowych postaci w historii Australii.

5 Dollars, HMB Endeavour of James Cook, 2009

Na wybitej stemplem lustrzanym monecie zosta³ uwieczniony kapitan James Cook, który w 1768 roku ¿egluj±c po Pacyfiku, odkry³ nowe l±dy, sporz±dzi³ mapy brzegów odkrytych terenów oraz pobra³ próbki flory. Na rewersie monety znajduje siê tak¿e wizerunek statku Endeavour, którym dowodzi³ ¿eglarz podczas pierwszej wyprawy, jaka mia³a miejsce w latach 1768-1771.

HMB Endeavour to dziesiêciodzia³owy statek, jaki dowodzi³ kapitan James Cook podczas swojej pierwszej wyprawy. Statek zosta³ wybudowany w 1764 roku i nazwany Earl of Pembroke. W roku 1768
- specjalnie na wyprawê Jamesa Cooka - statek zosta³ wykupiony przez Marynarkê Wojenn± Wielkiej Brytanii. Wówczas nadano mu now± nazwê - Endeavour.

Po zakoñczeniu s³awnej wyprawy zwi±zanej z odkrywaniem Australii i Nowej Zelandii, statek s³u¿y³ w czteroletniej misji Marynarki, przewo¿±c produkty i materia³y na Falklandy. W roku 1775 statek zosta³ sprzedany i zmieniono jego nazwê.

Wrak Endeavoura nie zosta³ dok³adnie zlokalizowany, ale w 1994 roku w Narodowym Muzeum Morskim Australii wystawiono replikê s³awnego HMB Endeavour.


"Za dwadzie¶cia lat
bardziej bêdziesz ¿a³owa³ tego,
czego nie zrobi³e¶,
ni¿ tego, co zrobi³e¶.

Wiêc odwi±¿ liny,
opu¶æ bezpieczn± przystañ.
Z³ap w ¿agle pomy¶lne wiatry.

Podró¿uj. ¦nij. Odkrywaj."
* Mark Twain*


Kapitan James Cook (1728-1779)


"...¿eglarz ten stoi w jednym rzêdzie obok Krzysztofa Kolumba, Ferdynanda Magellana, Vasco da Gamy i Abla Tasmana. Zawdziêczamy mu znajomo¶æ natury wyspiarskiej Nowej Zelandii i Nowej Gwinei, ods³oniêcie wybrze¿a wschodniego Australii, odkrycie nowych wysp Oceanu Po³udniowego (wyspy subantarktyczne i antarktyczne). Po podró¿ach Cooka wiedziano niew±tpliwie, ¿e woda zajmuje przesz³o dwa razy wiêksz± przestrzeñ ani¿eli l±dy...".
geograf Oskar Peschel, "Historia ziemioznawstwa"

Kapitan James Cook ws³awi³ siê:
* zbadaniem dróg wodnych Kanady (1759, 1763-1768),
* trzema udanymi ekspedycjami na Ocean Spokojny (1768-1771, 1772-1775, 1776-1779), w trakcie których zbada³:
- wybrze¿a Antarktyki,
- Cie¶ninê Beringa,
- wybrze¿a Ameryki Pó³nocnej,
- Australiê, przep³ywaj±c cie¶ninê Torresa i potwierdzaj±c tym samym brak po³±czenia miêdzy Now± Gwine±, a Australi±,
- Now± Zelandiê,
* tym, ¿e jego podró¿e i wykonane przez niego mapy zmieni³y wyobra¿enie o zarysach l±dów i mórz,
* równie wielkie znaczenie mia³o stwierdzenie mo¿liwo¶ci kolonizacji Australii,
* wprowadzeniem nowych standardów, zw³aszcza w zakresie ochrony zdrowia, w tym skutecznymi, prewencyjnymi dzia³aniami przeciwko szkorbutowi,
* wprowadzeniem do jêzyka angielskiego s³owa tabu (ang. taboo).

Wyprawy kapitana Jamesa Cooka:
* podczas pierwszej wyprawy na statku "Endeavour" w latach 1772 - 1775 Cook:
- zbada³ Wyspy Towarzystwa,
- odkry³ cie¶ninê miêdzy wyspami Nowej Zelandii (nazwan± na jego cze¶æ cie¶nin± Cooka),
* podczas drugiej podró¿y w latach 1772 – 1775, Cook:
- jako pierwszy op³yn±³ Ziemiê z zachodu na wschód,
- pierwszy l±dowa³ na Nowej Kaledonii,
- odkry³ te¿ kilka wysp z grupy Fid¿i, wyspy w Polinezji (wyspy Cooka), dwie wyspy arktyczne - Georgiê Po³udniow± i Sandwicz Po³udniow±,
- udowodni³ tak¿e, ¿e legendarny L±d Po³udniowy (Terra Australis Incognita) nie istnieje,
* w czasie trzeciej podró¿y Cook:
- ws³awi³ siê odkryciem Hawajów,
- dotar³ do wybrze¿a Alaski i na Morze Czukockie.

W czasie swych wypraw kapitan Cook dowodzi³ nastêpuj±cymi okrêtami:
* H.M.S. "Endeavour" (pierwsza wyprawa: 26 sierpnia 1768 - 13 lipca 1771),
* H.M.S. "Resolution" i H.M.S. "Adventure" (druga wyprawa: 13 lipca 1772 - 30 lipca 1775),
* H.M.S. "Resolution" i H.M.S. "Discovery" (trzecia wyprawa: 13 lipca 1776 - pa¼dziernik 1780).


"Endeavour" - statek kapitana Cooka z I wyprawy

James Cook (ur. 27 pa¼dziernika 1728 w Marton ko³o Middlesbrough, zm. 14 lutego 1779 na wyspie Hawaii) - angielski kapitan, ¿eglarz i odkrywca.

Wczesny okres
Cook urodzi³ siê w ubogiej rodzinie (ojciec - szkocki imigrant, najmowa³ siê do pracy w polu), jako jedno z piêciorga dzieci w Marton w pó³nocnym Yorkshire w pobli¿u obecnego Middlesbrough. Jako dziecko Cook przeprowadzi³ siê z rodzin± na farmê w Great Ayton, gdzie uczy³ siê w miejscowej szkole. Naukê umo¿liwia³ mu pracodawca ojca. W wieku 13 lat pracowa³ razem z ojcem, który awansowa³ teraz na stanowisko zarz±dcy-ekonoma.

W 1745 r. w wieku 16 lat, Cook opu¶ci³ dom, aby pracowaæ w sklepie w wiosce rybackiej Staithes. Po kilkunastu miesi±cach w³a¶ciciel sklepu przedstawi³ m³odego Jamesa Johnowi i Henremu Walkerom, którzy byli miejscowymi w³a¶cicielami statków do przewozu wêgla. Cook zosta³ przyjêty na pok³ad jako m³ody czeladnik-praktykant. Jego pierwszym zadaniem by³o praca na wêglowcu "Freelove", gdzie spêdzi³ kilka lat ¿egluj±c pomiêdzy Tyne a Londynem. W tym okresie samodzielnie uczy³ siê algebry, trygonometrii, nawigacji i astronomii, które mia³y siê mu okazaæ przydatne w dalszej karierze.

Gdy ukoñczy³ trzyletni± praktykê, zacz±³ pracowaæ na statkach handlowych udaj±cych siê na Ba³tyk. Bardzo szybko w tym czasie awansowa³ na stopieñ oficera (w 1752 r. na pok³adzie "Friendship"), a ju¿ w 1755 r. zaproponowano mu dowodzenie tym statkiem. Mimo tak szybkiej kariery w marynarce handlowej zg³osi³ siê jako marynarz na ochotnika do marynarki wojennej, która w tym czasie stwarza³a wiêksze widoki na zrobienie kariery.

W 1755 r. Wielka Brytania przygotowywa³a siê do tzw. "wojny siedmioletniej". 17 czerwca 1755 r. Cook zosta³ zaokrêtowany na pok³ad okrêtu HMS "Eagle" pod dowództwem kapitana Hugha Pallisera. Bardzo szybko otrzyma³ stopieñ bosmanmata.


Portret Jamesa Cooka

¯ycie rodzinne
Cook po¶lubi³ Elizabeth Bates, córkê jednego ze swoich mecenasów (Cook, jako ¿e pochodzi³ z rodziny ma³o zamo¿nej musia³ szukaæ wsparcia u wysoko postawionych osób w ówczesnej admiralicji) w grudniu 1762 r. Kiedy nie przebywa³ na morzu zatrzymywa³ siê w swoim mieszkaniu na East End w Londynie. Uczêszcza³ do ko¶cio³a ¶w. Paw³a, gdzie jego syn James zosta³ ochrzczony.

Pocz±tek kariery
W czasie wojny siedmioletniej zajmowa³ siê kartografi±, kre¶l±c mapy wej¶æ do zatoki ¶w. Wawrzyñca, czym przyczyni³ siê po¶rednio do zdobycia przez Anglików Quebecu. Jego talent kartograficzny przejawi³ siê najpe³niej w stworzeniu dok³adnych map wybrze¿y Nowej Fundlandii w 1760 r. Jego doskona³a praca zwróci³a na niego uwagê brytyjskiej admiralicji i Royal Society planuj±cych szereg wypraw odkrywczych.

Pierwsza podró¿ (1768-1771)
W 1766 r. Towarzystwo Królewskie zleci³o Cookowi (mianowanemu porucznikiem Royal Navy) odbycie podró¿y na po³udniowy Pacyfik, aby umo¿liwiæ naukowcom obserwacjê przej¶cia Wenus przez tarczê s³oneczn±. Ekspedycja na pok³adzie "Endeavour", wyruszy³a z Anglii w 1768 r. Cook op³yn±³ przyl±dek Horn i kontynuowa³ podró¿ w kierunku zachodnim. Do Tahiti dop³yn±³ w kwietniu 1769 r., gdzie przeprowadzono nakazane obserwacje astronomiczne. W tym celu Cook zleci³ budowê obserwatorium na wyspie.

Astronomem, który obserwowa³ przej¶cie Wenus, by³ Charles Green, asystent poprzednio mianowanego królewskiego astronoma Nevila Maskelynego. Niezale¿ne obliczenia Greena, Cooka i Solandera ró¿ni³y siê bardziej ni¿ dopuszczalny margines b³êdu. By³o to spowodowane g³ównie niedok³adnymi przyrz±dami pomiarowymi (brak chronometru).


Podpis kapitana Jamesa Cooka

Kiedy zakoñczono obserwacje Cook pop³yn±³ w kierunku zachodnim wype³niaj±c tym samym swój drugi cel podró¿y jakim by³o zbadanie czy istnieje na pó³kuli po³udniowej nowy nieodkryty kontynent tzw. "Terra Australis Incognita". Towarzystwo Królewskie (a w szczególno¶ci Aleksander Dalrymple) wierzy³o, ¿e taki kontynent musi istnieæ, sta³o to w sprzeczno¶ci z pogl±dami Cooka, który w±tpi³ w istnienie wielkiego l±du. Z pomoc± wyspiarza z Tahiti imieniem Tupai, który posiada³ rozleg³± wiedzê o geografii po³udniowej czê¶ci Pacyfiku, ekspedycja dotar³a do Nowej Zelandii. Cook by³ tym samym drugimi Europejczykiem, który ujrza³ ten l±d (pierwszy by³ Holender Abel Tasman w 1642 r.). Cook naniós³ na mapy zarys wybrze¿y wysp (pope³niaj±c jedynie drobne b³êdy). Odkry³ tak¿e cie¶ninê oddzielaj±c± Wyspê Pó³nocn± od Po³udniowej, której Tasman nie zauwa¿y³.

Nastêpnie Cook kontynuowa³ podró¿ na zachód. Obra³ za cel Ziemiê Van Diemena (obecnie Tasmania), aby sprawdziæ, czy nie jest ona rzekomym po³udniowym kontynentem. Jednak statek zosta³ zniesiony bardziej na pó³noc, docieraj±c do nieznanego l±du, w miejscu, które obecnie jest czê¶ci± po³udniowowschodniego wybrze¿a Australii. By³o to (wed³ug dziennika pok³adowego) 19 kwietnia 1770 r. Cook nie uwzglêdni³ jednak poprawek w czasie, gdy przekracza³ 180 po³udnik, a wiêc prawdziw± dat± by³ 20 kwietnia. Punktem wybrze¿a do którego dotar³ "Endeavour" by³y obecne miasta Orbost i Mallacoota w stanie Wiktoria. Cook nada³ temu miejscu nazwê Point Hicks.


Trasa trzech ekspedycji Cook'a

Ekspedycja p³ynê³a wzd³u¿ wybrze¿a na pó³noc nie trac±c ziemi z oczu. Tydzieñ pó¼niej dotar³a do d³ugiej zatoki wcinaj±cej siê w g³±b l±du, któr± nazwano Zatok± Botaniczn± (w obrêbie dzisiejszego Sydney) na cze¶æ odkryæ jakich dokonali botanicy ze statku: Banks, Solander i Spoering.

Miejsce zosta³o oznaczone jako odpowiednie dla przysz³ego brytyjskiego osadnictwa. Gdy jednak 18 lat pó¼niej kapitan Arthur Phillip przyp³yn±³ tu, by za³o¿yæ pierwsz± koloniê karn±, okaza³o siê, ¿e miejsce to nie nadaje siê dla osadników i daleko odbiega od wygl±du, jaki zostawi³ Cook. Philllip pop³yn±³ nieco dalej na pó³noc, do zatoki, któr± Cook nazwa³ Port Jackson, a nad któr± obecnie le¿y centrum Sydney.

Cz³onkowie ekspedycji zebrali pierwsze opisy australijskiej flory i fauny. Dosz³o tak¿e do pierwszych kontaktów z tubylcami tj. Aborygenami. Pierwsi z nich zachowywali siê w mniemaniu cz³onków za³ogi bardzo dziwnie, bo ca³kowicie zignorowali dary jakie przekazali im Anglicy. Kontakt nie by³ bynajmniej pokojowy, Anglicy zaczêli strzelaæ nad g³owami tubylców. Jeden zosta³ zraniony. W odpowiedzi na to z pobliskiej wioski nadbiegli inni Aborygeni i zaczêli ciskaæ w Anglików oszczepami.

Podró¿ dalej odbywa³a siê w kierunku pó³nocnym. W dalszym ci±gu kre¶lono na mapach liniê wybrze¿a, a¿ do chwili, gdy statek natkn±³ siê na Wielk± Rafê Koralow±. 11 czerwca 1770 r. "Endeavour" zosta³ powa¿nie uszkodzony. Dla dokonania naprawy zosta³ on wprowadzony w uj¶cie rzeki (Endeavour w pobli¿u obecnego Cooktown). W miêdzyczasie Joseph Banks, Herman Spoering i Daniel Solander zebrali pierwsze okazy australijskiej ro¶linno¶ci. Kontakty z miejscowymi mieszkañcami mia³y najczê¶ciej charakter pokojowy. Z miejscowego jêzyka zaczerpniêto tak¿e nazwê dla dziwnego stworzenia, które porusza³o siê skacz±c. Anglicy nazwali je "kangaroo" od guugu-yimidhirr jak nazywali Aborygeni kangura szarego.

Kiedy uszkodzenia naprawiono, po¿eglowano w stronê obecnego pó³wyspu Jork a nastêpnie przez cie¶ninê Torresa pomiêdzy Australi± a Now± Gwine± na zachód.


Mapa Nowej Fundlandii sporz±dzona przez Cooka

Jak do tej pory Cook nie straci³ ani jednego cz³owieka, który umar³by na szkorbut. By³o to niezwyk³ym osi±gniêciem w czasach, gdy dieta marynarzy opiera³a siê g³ównie na solonej wieprzowinie i sucharach. Sta³o siê tak dziêki temu, ¿e kapitan nakaza³ zabranie na pok³ad (prócz zaopatrywania siê w miejscach postoju wszelkiej ¶wie¿ej ro¶linno¶ci) kilkunastu beczek kiszonej kapusty, któr± karmiono marynarzy) co da³o dobre rezultaty. Nie unikniêto jednak innych chorób, poniewa¿ postanowiono wp³yn±æ do Batawii na Jawie (stolica Holenderskich Indii Wschodnich). Batawia by³a znana w tym czasie jako ognisko chorób tropikalnych od malarii poczynaj±c na tyfusie koñcz±c. Za³oga "Endeavoura" bole¶nie siê o tym przekona³a. Choroby zabi³y du¿± czê¶æ marynarzy oraz: Tupaia - wyspiarza z Tahiti, który s³u¿y³ jako t³umacz, fiñskiego sekretarza Banksa, drugiego botanika wyprawy Hermana Spoeringa, astronoma Charlesa Greena i rysownika Sydneya Parkinsona. Cook na cze¶æ Spoeringa nazwa³ jedn± z wysp w pobli¿u Nowej Zelandii jego imieniem.

Dziennik pok³adowy Cooka

Dzienniki Cooka zosta³y opublikowane po jego powrocie z podró¿y przynosz±c mu znaczny rozg³os, jakkolwiek wiêksz± s³awê zdoby³ Joseph Banks. W przeciwieñstwie do Cooka by³ on arystokrat± oraz cz³owiekiem ustosunkowanym; Banks nie lubi³ byæ anonimowy i nie grzeszy³ skromno¶ci±. Próbowa³ nawet przej±æ dowództwo nad drug± podró¿± przygotowywan± przez Cooka, ale sam zrezygnowa³ zanim podró¿ ta siê rozpoczê³a.
Druga podró¿ (1772-1775)

Królewskie Towarzystwo Naukowe zleci³o Cookowi ponowne poszukiwania mitycznej "Terra Australis", której nie uda³o siê odkryæ w czasie pierwszej podró¿y. Poniewa¿ Cook op³ywaj±c Now± Zelandiê udowodni³ ¿e nie jest ona czê¶ci± ¿adnego wiêkszego l±du, przypuszczano, ¿e "Terra Australis" le¿y bardziej na po³udnie od pierwszej trasy ekspedycji.

Tym razem w sk³ad ekspedycji wchodzi³y dwa okrêty HMS "Resolution" pod dowództwem Cooka i HMS "Adventure" z Tobiasem Furneaux. Wyprawa posuwa³a siê teraz po bardzo wysokich szeroko¶ciach geograficznych i jako pierwsza 17 stycznia 1773 r. przekroczy³a po³udniowe ko³o podbiegunowe, docieraj±c do 71 stopnia szeroko¶ci geograficznej po³udniowej. Odkryto m.in. wyspy: P³d. Georgiê i P³d. Sandwich. Podró¿ w arktycznej mgle i huraganowych wiatrach, minusowych temperaturach, by³a bardzo trudna.

Statki Cooka Resolution i Adventure na Tahiti,
mal. W. Hodges

Dosz³o nawet do tego ¿e "Resolution" i "Adventure" ca³kowicie straci³y ze sob± kontakt. Furneaux w takiej sytuacji pod±¿y³ w stronê Nowej Zelandii, gdzie straci³ wiêksz± czê¶æ swojej za³ogi w walce z Maorysami, a nastêpnie postanowi³ wracaæ do Anglii. W miêdzyczasie Cook dalej bada³ Antarktydê (a raczej jej okolice bo samego l±du nigdy nie ujrza³). Jednak w takich warunkach podró¿ dla XVIII-wiecznego statku by³a przedsiêwziêciem prawie niemo¿liwym. Cook w koñcu podda³ siê i pop³yn±³ na Tahiti w celu uzupe³nienia zapasów.

W czasie podró¿y powrotnej l±dowano na Wyspach Przyjacielskich, Wyspie Wielkanocnej oraz na Nowych Hebrydach. Podró¿ ta udowodni³a ostatecznie, ¿e "Terra Australis" jest tylko naukow± mrzonk±. Wa¿n± czê¶ci± wyprawy by³o natomiast dowiedzenie przydatno¶ci dopiero co skonstruowanego chronometru, który s³u¿y³ do dok³adnego wyznaczania d³ugo¶ci geograficznej.

Po tej podró¿y Cook otrzyma³ honorow± emeryturê z Royal Navy. Ale cz³owiek, który tak kocha³ morze nie móg³ wytrzymaæ spokojnego ¿ycia emeryta. Chcia³ odbyæ trzeci± podró¿, tym razem w celu odnalezienia przej¶cia pó³nocnozachodniego z Atlantyku na Pacyfik.

Trzecia podró¿ (1776-1779)
Na swoj± trzeci± i ostatni± podró¿ Cook wyruszy³ na statku Discovery w lipcu 1776 r., towarzyszy³ mu na okrêcie Resolution kapitan Charles Clerke. Brytyjczycy op³ynêli najpierw Przyl±dek Dobrej Nadziei nastêpnie wp³ynêli na Pacyfik w rejonie Nowej Zelandii, pó¼niej dotarli do Tahiti (wysadzili tu z powrotem Omaia - tubylca, które zabrano z tych wysp w czasie poprzedniej wyprawy). W 1778 r. zobaczyli Hawaje, na których wyl±dowano w styczniu 1778 r. w zatoce Waimea (obecnie Kaui). Hawaje zosta³y wówczas nazwane Wyspami Sandwich na cze¶æ pierwszego Lorda Admiralicji - Czwartego Earla Sandwich.

Nastêpnym celem ekspedycji by³o pó³nocno-zachodnie wybrze¿e Ameryki Pó³nocnej, dotychczas s³abo zbadane. 7 marca 1778 r. dostrze¿ono brzegi obecnego stanu Oregon na szeroko¶ci geograficznej 44°33'N, jednak mglista i sztormowa pogoda utrudnia³a l±dowanie. G³ównym problemem Cooka sta³o siê znalezienie zatoki odpowiedniej do zakotwiczenia i uzupe³nienia zapasów wody i ¿ywno¶ci oraz naprawienia uszkodzeñ okrêtów. Kapitan mia³ nadziejê ¿e znajdzie tak± zatokê w miejscu, którego pocz±tkiem by³ cypel na szeroko¶ci 48°15'N, jednak wkrótce Cook stwierdzi³, ¿e zatoka by³a zbyt ma³a jako schronienie dla wyprawy i nada³ jedynie imiê pobliskiemu punktowi - Przyl±dek Flattery (w tym miejscu zaczyna siê cie¶nina Juan de Fuca oddzielaj±ca od l±du sta³ego wyspê Vancouver). Przez nastêpny tydzieñ wyczerpani ¿eglarze nie mogli siê nawet zbli¿yæ do l±du ze wzglêdu na silne wiatry. Kiedy ze statków ponownie ujrzano liniê brzegow± 29 marca zobaczono silnie zalesion± wyspê Vancouver, któr± Cook wzi±³ za czê¶æ sta³ego l±du. Do zakotwiczenia wybrano zatoczkê o nazwie Ship Cove w Cie¶ninie Króla Jerzego (obecnie Resolution Cove w Cie¶ninie Nootka). W miejscu tym przebywano prawie miesi±c. Dobrze uk³ada³a siê wspó³praca z mieszkañcami tych ziem (Nootkami), których twarze i cia³a zdobi³y liczne tatua¿e. Nootkowie posiadali umiejêtno¶æ budowania ³odzi canoe i bogato rze¼bionych d³ugich, drewnianych chat. Brytyjczycy zakupili tak¿e u nich du¿e ilo¶ci skór, g³ównie z wydr morskich.

U krajowców dostrze¿ono tak¿e przedmioty (srebrne ³y¿eczki, ¿elazne narzêdzia), które wskazywa³y na ich wcze¶niejsze kontakty z Europejczykami (prawdopodobnie z Hiszpanami z po³udnia, z Rosjanami z pó³nocy albo z kupcami z Kompanii Zatoki Hudsoñskiej). W latach 1774-1775 mog³a dotrzeæ tu jedna z wypraw hiszpañskich pod dowództwem Juana Péreza Hernándeza. Hiszpanie, którzy obawiali siê brytyjskiej obecno¶ci na zachodnim wybrze¿u Pacyfiku wydali nawet rozkazy wicekrólowi Nowej Hiszpanii (Meksyku), aby ten podj±³ wszelkie kroki zmierzaj±ce do przeszkodzenia ekspedycji Cooka. Wicekról jednak zwleka³ z wykonaniem tych dyspozycji i pierwsze hiszpañskie statki wyruszy³y na poszukiwanie Cooka dopiero w 1779 r.

26 kwietnia 1778 r. brytyjskie okrêty uda³y siê z Nootki na pó³noc. Z³a pogoda znowu zmusi³a je do oddalenia siê od l±du, który zobaczyli dopiero bêd±c na wodach granicz±cych z Alask±. Cook ci±gle ¿eglowa³ wzd³u¿ linii brzegowej, która z czasem stawa³a siê coraz bardziej postrzêpiona i nieprzyjazna, a wreszcie zaczê³a gwa³townie zakrêcaæ na zachód. Kiedy op³yniêto prawie ca³y pó³wysep i przep³yniêto przez Cie¶ninê Beringa zamierzano ¿eglowaæ na wschód wzd³u¿ pó³nocnej linii brzegowej kontynentu amerykañskiego. Jednak ogromne masy lodu i trudno¶ci w ¿egludze po Oceanie Arktycznym zmusi³y Cooka do powrotu na po³udnie.

U Cooka zasz³y w tym okresie zmiany charakterologiczne. Sta³ siê ostry dla za³ogi, wymagaj±cy, a tak¿e coraz bardziej zdenerwowany. Zacz±³ cierpieæ na wrzody ¿o³±dka. By³ równie¿ niekonsekwentny w swoich zachowaniach (m.in. zmusza³ marynarzy, aby jedli miêso morsów, co jego zdaniem, mia³o zapobiec szkorbutowi).

¦mieræ Jamesa Cooka

W 1779 r. Cook wróci³ na Hawaje. 14 lutego 1779 r. w zatoce Kealakekua, kilku Hawajczyków ukrad³o jedn± z ³odzi okrêtowych. Zazwyczaj w takich sytuacjach postêpowano w ten sposób, ¿e brano kilku tubylców jako zak³adników a¿ do zwrotu skradzionych rzeczy. Tym razem miano zrobiæ tak samo, a zak³adnikiem mia³ byæ król Hawajów Kalaniopuu. Jednak tym razem na pla¿y, w miejscu gdzie Cook wyl±dowa³, zebra³ siê liczny t³um tubylców. Najpierw w ruch posz³y kamienie, potem strza³y i dzidy. W tej sytuacji wydano rozkaz ostrzelania krajowców z muszkietów. Rozpêta³a siê prawdziwa bitwa, w trakcie której Cook zosta³ zat³uczony na ¶mieræ pa³kami.

Zgodnie z legend± Cook zosta³ zjedzony. Jednak czê¶æ cia³a, ze wzglêdu na szacunek jakim kapitan cieszy³ siê u wyspiarzy zosta³a zachowana przez starszyznê i króla, a pó¼niej zwrócona Brytyjczykom, którzy dokonali oficjalnego pochówku na morzu. Dowodzenie ekspedycj± przej±³ Clerke. "Resolution" i "Discovery" wróci³y do Anglii w 1780 r.

Cook podczas swojej trzeciej wyprawy dosta³ zadanie prawie niemo¿liwe do wykonania, europejscy geografowie upierali siê, ¿e lód nie stanowi wiêkszej przeszkody w letniej porze w rejonach arktycznych. Pomimo trudnych warunków zdo³a³ on nanie¶æ na mapy liniê brzegow± od Góry ¦w. Eliasza do Cie¶niny Beringa i poza ni±. Jednak przebycie tzw. Przej¶cia Pó³nocno-Zachodniego pomiêdzy oceanami okaza³o siê byæ ponad si³y osiemnastowiecznych drewnianych statków korzystaj±cych wy³±cznie z si³y wiatru.


Pomnik Jamesa Cook' a w Nowej Zelandii

Spu¶cizna Cooka

James Cook w czasie jedenastu lat ¿eglowania po Pacyfiku wniós³ olbrzymi wk³ad w poznanie naszego globu. Najwiêkszym osi±gniêciem by³o sporz±dzenie dok³adnych map tych obszarów, w niektórych przypadkach tak doskona³ych, ¿e by³y w u¿yciu do niedawna. Oprócz osi±gniêæ kartograficznych na konto ekspedycji nale¿y wpisaæ liczne odkrycia przyrodnicze (nowe gatunki zwierz±t i ro¶lin); spotkano tak¿e nowe ludy takie jak Aborygeni i Aleuci.

Uczniowie Cooka

Wiele osób, które zrobi³o karierê w marynarce brytyjskiej uczy³o siê ¿eglarskiego rzemios³a od Cooka. Byli to m.in. William Bligh - kapitan HMS Bounty, który pop³yn±³ na Tahiti w 1787 r. w celu przywiezienia sadzonek drzewa chlebowego, George Vancouver - badacz zach. wybrze¿a Ameryki P³n. w latach 1791 do 1794, George Dixon - uczestnik trzeciej podró¿y Cooka, który pó¼niej poprowadzi³ w³asn± wyprawê.

Ciekawostki na temat kapitana Jamesa Cooka:
* James Cook by³ jednym z pierwszych dowódców, który rozumia³ rolê w³a¶ciwego ¿ywienia dla prze¿ycia za³ogi, a co najwa¿niejsze potrafi³ wprowadziæ w ¿ycie racjonaln± dietê chroni±c± marynarzy przed szkorbutem. Dotychczas z wypraw wraca³a z zasady mniej ni¿ po³owa za³ogi, a od szkorbutu ginê³o znacznie wiêcej marynarzy ni¿ w wyniku jakichkolwiek dzia³añ wojennych czy kaperskich. Natomiast kuchnia na statkach Cooka by³a zaopatrywana w owoce, warzywa i ... kiszon± kapustê.
* Cook, poza pielêgnacj± ¿o³±dków swoich podw³adnych, dba³ tak¿e o higienê na pok³adzie. Wprowadzi³ codzienne k±piele, kaza³ wietrzyæ po¶ciel i odzie¿ raz w tygodniu oraz regularnie poddawa³ statek dezynfekcji. Te ¶rodki zapobiegawcze znacznie wp³ynê³y na jako¶æ zdrowia marynarzy. Jednak¿e oficjalnie przyjêto je dopiero w 1795 roku.
* Na pok³adzie "Endeavour" znajdowa³y siê 94 osoby, w tym za³oga liczy³a 55 osób, kadra oficerska - 14, 12 marynarzy piechoty morskiej - stanowi³o obronê, 1 astronom i 9 „d¿entelmenów” na dobór, na których Cook nie mia³ wp³ywu. Oprócz tego na pok³adzie by³y: dwa charty, trzy koty, siedem owiec, cztery ¶winie, dwana¶cie kur oraz s³ynna koza, która zas³u¿y³a siê ju¿ wtedy w wielu wyprawach swoimi rogami, gdy¿ wyprasza³a namolnych go¶ci na swój sposób, ubód³szy ich nielito¶ciwie.
* James Cook odby³ swoj± pierwsz± podró¿ na okrêcie zwanym "Endeavour" (pierwotna nazwa brzmia³a "Perl of Pembroke"). By³ on pocz±tkowo przeznaczony do przewozu wêgla do portów le¿±cych na brytyjskim wybrze¿u. Zbudowany zosta³ w Withby w hrabstwie Yorkshire. Inne okrêty Cooka to: "Resolution", "Adventure" i "Discovery".
* Jedna z ma³ych wysp w zatoce Dusky Bay na Wyspie Po³udniowej nazywa siê "Indian Island". Geneza tej nazwy zosta³a wyja¶niona w dzienniku podró¿y Jerzego Forstera, uczestnika drugiej wyprawy Cooka. Otó¿ w dniu 26 marca 1773 roku statek "Endeavour" wp³yn±³ do Dusky Bay po 123 dniach przebywania z dala od l±du. Uradowani marynarze pocz±tkowo my¶leli, ¿e zatoka jest bezludna, zaczêto karczowaæ drzewa z my¶l± o d³u¿szym pobycie. Byli zachwyceni przyrod±. W czasie dalszej penetracji odnóg zatoki spotkali grupê tuziemców i nawi±zali z nimi przyjazne kontakty. W owych czasach wszystkich mieszkañców Indii, Indonezji i ca³ej Oceanii, a wiêc i Nowej Zelandii, nazywano Indianami. St±d ta dziwna nazwa ma³ej wyspy w Dusky Bay, gdzie za³oga Cooka zetknê³a siê z Maorysami.
* Pierwsze pieni±dze pojawi³y siê w Nowej Zelandii w 1770 roku. W tym to roku James Cook wrêczy³ Maorysom z okolic Zatoki Królowej Charlotty na Wyspie Po³udniowej (Queen Charlotte Sound) srebrn± trzypensówkê jako prezent, razem z paciorkami, szkie³kami i lusterkami. Inne ¼ród³a podaj±, ¿e mia³o to miejsce w Dusky Bay (Fiordland, drugi koniec Wyspy Po³udniowej) w 1773 w czasie drugiej podró¿y Cooka. Dodaj± tak¿e, ¿e nie by³y to prawdziwe pieni±dze, ale poz³acane kr±¿ki blaszane z wizerunkiem króla, specjalnie na ten cel produkowane przez organizatorów wypraw zamorskich.
* Podczas drugiej podró¿y Jamesa Cooka po raz pierwszy na ¶wiecie u¿yty zosta³ specjalny zegar o nazwie chronometr.


Chronometr kapitana J. Cooka - k 1, kopia h 4,
Lacrum Kendall, 1769, Londyn


Chronometr - specjalny zegar, cechuj±cy siê bardzo du¿± dok³adno¶ci±. Zosta³ skonstruowany w 1759 przez angielskiego stolarza Johna Harrisona. Chronometr zosta³ po raz pierwszy u¿yty w czasie drugiej podró¿y Jamesa Cooka.

W nawigacji stosowane s± chronometry mechaniczne z mechanizmem balansowym, o napêdzie sprê¿ynowym. Posiadaj± mocn± obudowê, aby wytrzymywaæ dzia³anie zmiennych warunków morskich.

Chronometry s± umieszczane w drewnianych skrzynkach, a nastêpnie zawiesza siê je na specjalnym mocowaniu w pozycji poziomej, aby nie dochodzi³o do b³êdów pomiarowych. B³±d wskazañ chronometru - liczba sekund, o któr± przyspiesza lub spó¼nia siê w czasie doby, nazywana jest dziennym ruchem lub chodem chronometru. Ustawiany jest najczê¶ciej na czas Greenwich, a nastêpnie nie przestawia siê go na czas aktualny w miejscu po³o¿enia, lecz ró¿nice czasu z odpowiednim znakiem zapisuje siê w dzienniku chronometru. Znajomo¶æ dok³adnego czasu jest niezbêdna przy stosowaniu astronawigacji.


Chronometr - John Harrison, 1759,
Harrison Marine


W konstrukcji chronometru zastosowano szereg nowych rozwi±zañ. Specjalny bêben o zmiennej ¶rednicy, na który nawiniêta jest sprê¿yna, kompensuj±cy spadek si³y naci±gu towarzysz±cy odwijaniu sprê¿yny. Zastosowano te¿ nowy rodzaj wychwytu i zamocowania balansu mniej wra¿liwych na drgania z mechanizmem balansowym specjalnej konstrukcji (bimetaliczny w³os balansu kompensuj±cy zmiany temperatury).

Obecnie wobec mo¿liwo¶ci korzystania z dok³adnych zegarów elektronicznych i radiowych sygna³ów czasu oraz nowoczesnych systemów nawigacyjnych chronometry wysz³y z powszechnego u¿ycia. Stosowane s± jednak nadal na okrêtach jako rezerwowy czasomierz, nieczu³y na dzia³anie impulsu elektromagnetycznego.

Zastosowanie chronometru w nawigacji morskiej
W nawigacji dawniej mia³ zastosowanie chronometr okrêtowy. Tradycyjny chronometr okrêtowy sk³ada siê z w³a¶ciwego zegara w antymagnetycznej obudowie, zawieszonego w ³o¿u Cardana wewn±trz drewnianej skrzynki, chroni±cej go dodatkowo przed wp³ywem otoczenia.

Dzienny chód chronometru by³ zapisywany w specjalnej ksi±¿ce i uwzglêdniany przy obliczeniach nawigacyjnych, jako ¿e w nawigacji nawet kilku sekundowe odchylenie czasu powoduje b³±d rzêdu dziesi±tków mil morskich.

Obecnie tradycyjne chronometry mechaniczne zosta³y wyparte przez chronometry elektroniczne oraz nawigacjê satelitarn±.

¼ród³o: Wikipedia / Roman Antoszewski, "Zbiór wiadomo¶ci niezwyk³ych"


Dostêpno¶æ: produkt dostêpny




 |  Strona g³ówna  |  Nowo¶ci  |  O firmie  |  Regulamin  |  Aktualny stan koszyka  |  Kontakt  | 
oprogramowanie Sklepy internetowe

Sklep numizmatyczny - Polskie i zagraniczne monety kolekcjonerskie, banknoty polimerowe
Monety z³ote, monety srebrne, monety Kanonizacja Jana Paw³a II, monety okolicznoœciowe 5 z³
Numizmatyka: Z³oto lokacyjne: Z³ote sztabki: Abonament numizmatyczny 2015
Skarby Stanis³awa Augusta, Kanonizacja Jan Pawe³ II
Sitemap