Moneta o nominale 2 z³otych zosta³a wydana, aby upamiêtniæ
Powstania ¶l±skie, czyli
trzy konflikty zbrojne, jakie mia³y miejsce w latach 1919-1921 miêdzy ludno¶ci± polsk± i Niemcami.
- Awers: wizerunek or³a ustalony dla god³a Rzeczypospolitej Polskiej. Po bokach or³a oznaczenie roku emisji: 20-11, poni¿ej or³a napis: Z£ 2 Z£. W otoku napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA, poprzedzony oraz zakoñczony sze¶cioma pere³kami. Pod or³em, po prawej stronie, znak mennicy: M/W.
- Rewers: stylizowane wizerunki powstañców ¶l±skich. U góry napisy: 1919 1920 1921. U do³u napis: POWSTANIA/¦L¡SKIE. Na boku: o¶miokrotnie powtórzony napis: NBP, co drugi odwrócony o 180 stopni, rozdzielony gwiazdkami.
Powstania ¶l±skie odby³y siê w okresie formowania siê pañstwa polskiego po zakoñczeniu I Wojny ¦wiatowej.
Zbrojne wyst±pienia ludno¶ci polskiej przeciw niemieckiemu panowaniu na Górnym ¦l±sku, mia³y na celu przy³±czenie tych ziem do pañstwa polskiego.
Wa¿niejsi przywódcy powstañ to: M. Miel¿yñski, M. Paluch, K. Zenkteller-Warwas, A. Zgrzebniok.
Jednak jedn± z najwa¿niejszych postaci w walce o przy³±czenie ¦l±ska do Polski by³
Wojciech Korfanty. By³ on dyktatorem III powstania, które okaza³o siê jednym z dwóch (obok powstania wielkopolskiego) polskich zrywów zbrojnych zakoñczonych sukcesami.
Kalendarium Powstañ ¦l±skich:
- I powstanie ¶l±skie - od 16 sierpnia do 24 sierpnia 1919 roku,
- II powstanie ¶l±skie - 19/20 sierpnia do 25 sierpnia 1920 roku,
- III powstanie ¶l±skie - 2/3 maja do 5 lipca 1921 roku.
Rok 2011 jest
rokiem Pamiêci Powstañ ¦l±skich.
W tym roku mija 90 lat od wybuchu ostatniego z trzech Powstañ ¦l±skich i dlatego Sejmik Województwa ¦l±skiego postanowi³ uczciæ pamiêæ uczestników i ofiar tego najwiêkszego zrywu powstañczego na ¦l±sku w XX wieku, ustanawiaj±c rok 2011 Rokiem Pamiêci Powstañ ¦l±skich.
*****
POWSTANIA ¦L¡SKIE
● Odradzaj±ca
siê w 1918 r. polska
pañstwowo¶æ zmaga³a siê z wieloma problemami. Jednym z nich by³a
p³ynno¶æ granic ówczesnej Rzeczypospolitej. Ich przebieg
trzeba
by³o albo wynegocjowaæ, albo wywalczyæ, czynem zbrojnym popieraj±c
dyplomatyczne postulaty. W takim kontek¶cie nale¿y rozpatrywaæ
trzy powstania ¶l±skie.
●
Górny ¦l±sk by³ w pañstwie
niemieckim przypadkiem szczególnym - wiêkszo¶æ jego
mieszkañców
pos³ugiwa³a siê jêzykiem polskim, a raczej jego miejscowym
dialektem. Nie przes±dza³o to jednak o ich przynale¿no¶ci
narodowej. ¦wiadomo¶æ Górno¶l±zaków wci±¿
polaryzowa³a siê,
czy to w kierunku polskim, czy niemieckim.
●
Wojenna klêska Niemiec oraz
nastroje rewolucyjne odcisnê³y na Górnym ¦l±sku
szczególne
piêtno. Narastaj±ce od pewnego czasu konflikty narodowo¶ciowe
zyska³y nowy impuls - by³o nim powstanie pañstwa polskiego,
zg³aszaj±cego roszczenia wobec tego uprzemys³owionego regionu o
ogromnym potencjale.
● Pod
koniec 1918 r. ludno¶æ polska
zaczê³a tworzyæ Rady Ludowe, a górno¶l±scy delegaci
uczestniczyli w obradach poznañskiego Sejmu Dzielnicowego. Eskalacja
konfliktu polsko-niemieckiego by³a nieunikniona. Jego
szczególne
natê¿enie przypad³o na lato 1919 r. - wtedy nast±pi³a fala
strajków, prowadzonych pod has³ami socjalnymi i
narodowo¶ciowymi.
●
Kontrakcja strony niemieckiej
spowodowa³a, ¿e czê¶æ dzia³aczy miejscowej Polskiej Organizacji
Wojskowej (POW) przyst±pi³a do dzia³ania. W nocy z 16 na 17
sierpnia 1919 r. dosz³o do pierwszego zbrojnego wyst±pienia (I
powstanie ¶l±skie).
S³abo skoordynowane starcia ogarnê³y
g³ównie
powiaty o najwiêkszym odsetku polskiej ludno¶ci - pszczyñski i
rybnicki. Na czele ruchu stan±³ kieruj±cy górno¶l±sk± POW
Alfons Zgrzebniok. Pocz±tkowe drobne sukcesy nie da³y jednak
zwyciêstwa - nie zdo³ano zdobyæ miast, nie by³o te¿ wsparcia z
Polski. Wobec mia¿d¿±cej przewagi Niemców Zgrzebniok ju¿ 24
sierpnia wyda³ rozkaz zaprzestania walk.
●
Pomimo pora¿ki militarnej, w
wyborach komunalnych 1919 r. strona polska triumfowa³a. W lutym 1920
r. w³adzê na Górnym ¦l±sku przejêli alianci, przygotowuj±c
plebiscyt. Mia³ on rozstrzygn±æ o przynale¿no¶ci
regionu. W poprzedzaj±cej go kampanii star³y siê racje obu stron.
W lepszej sytuacji znajdowali siê Niemcy, kontroluj±cy miejscow±
policjê. W tej sytuacji Alfons Zgrzebniok 19 sierpnia 1920 r. da³
has³o do zbrojnego wyst±pienia (II powstanie ¶l±skie). Tym razem
przygotowano je znacznie lepiej. Osi±gniêto najwa¿niejszy cel -
usuniêto policjê niemieck± i zast±piono j± polsko-niemieck±
policj± plebiscytow±. Powstanie to nie przynios³o jednak w³a¶ciwego
rozstrzygniêcia.
●
Dokonaæ mia³ tego plebiscyt,
który odby³ siê 20 marca 1921 r. Wskutek wielu
czynników, po
czê¶ci zawinionych przez stronê polsk± (jak ¿±danie przyznania
prawa g³osu wszystkim urodzonym na obszarze plebiscytowym)
59,6% g³osuj±cych opowiedzia³o siê za Niemcami. Triumfowali oni w
zachodnich powiatach oraz w miastach. Na wschodzie regionu oraz na
wsi dominowa³a opcja polska.
●
Poniewa¿ w¶ród aliantów trwa³y
spory o interpretacjê wyników plebiscytu, stoj±cy na czele
Polskiego Komisariatu Plebiscytowego (PKPleb) Wojciech Korfanty
rzuci³ has³o do kolejnego, trzeciego ju¿ powstania. Rozpoczê³o
siê ono w nocy z 2 na 3 maja 1921 r., pod ka¿dym wzglêdem by³y to
ju¿ regularne dzia³ania wojenne. Ich celem by³o doj¶cie do tzw.
linii Korfantego, czyli postulowanej granicy polsko-niemieckiej.
Wykorzystuj±c zaskoczenie, liniê tê osi±gniêto ju¿ w pierwszym
tygodniu walk.
●
Kontrofensywa przeciwnika, choæ
nie przynios³a rozstrzygniêcia, zagrozi³a przerwaniem powstañczego
frontu. W tej sytuacji interweniowali alianci, wymuszaj±c
zawieszenie broni. Walki wygas³y ostatecznie z koñcem
lipca.
● W
1922 r., w wyniku podzia³u
Górnego ¦l±ska dokonanego po powstaniu, po stronie
niemieckiej
pozosta³o 70% obszaru plebiscytowego. Równocze¶nie Polsce
przypad³a wiêkszo¶æ miejscowego przemys³u kopalnianego i
hutniczego. Wchodz±c w sk³ad Rzeczypospolitej, polski Górny
¦l±sk,
sta³ siê jej wyj±tkowo bogat± czê¶ci±.
tekst: folder emisyjny NBP, autor: Grzegorz Bêbnik