W dniu 7 lutego 1919 r. Naczelnik Pañstwa Józef Pi³sudski podpisa³ Dekret o organizacji archiwów pañstwowych i opiece nad archiwaliami. Dokument ten stanowi³ podstawê prawn± utworzenia i funkcjonowania archiwów w odrodzonej Rzeczypospolitej. Zast±pi³ on Reskrypt Rady Regencyjnej w tej sprawie, wydany 31 lipca 1918 r.

Dekret zawiera dziesiêæ rozdzia³ów po¶wiêconych organizacji i zadaniom budowanej od podstaw sieci archiwów pañstwowych. Tworzono je w okresie bardzo trudnym dla m³odego pañstwa, bez odpowiedniej infrastruktury technicznej i zaplecza niezbêdnego do ich sprawnego dzia³ania. Przyjêty wówczas scentralizowany model kierowania by³ jedyn± gwarancj± rozwoju sieci archiwów i realizowanych przez nie zadañ.

Archiwa pañstwowe za po¶rednictwem ich organu nadrzêdnego, którym by³ Wydzia³ Archiwów Pañstwowych, zosta³y podporz±dkowane Ministerstwu Wyznañ Religijnych i O¶wiecenia Publicznego. Do zadañ WAP oraz samych archiwów pañstwowych nale¿a³o
m.in.: gromadzenie i przechowywanie zabytków rêkopi¶miennych dotycz± cych kultury i dziejów Polski, opieka techniczna i naukowa nad zbiorami archiwalnymi, ratowanie oraz zabezpieczanie zabytków archiwalnych przed zniszczeniem, a tak¿e rewindykacja znajduj±cych siê poza granicami kraju archiwaliów stanowi±cych w³asno¶æ pañstwa polskiego.

Struktura organizacyjna, obejmuj±ca archiwa w Warszawie i na obszarze ca³ej Rzeczypospolitej, z czasem siê zmieni³a. By³o to konsekwencj± stopniowego przejmowania archiwów maj±cych zasoby historyczne, a w 1919 r.znajduj±cych siê jeszcze poza granicami kraju. Skutkiem dzia³añ prowadzonych na podstawie Dekretu by³o stworzenie zasobu archiwów pañstwowych, szacowanego w 1939 r. na 90 tys. metrów bie¿±cych akt. Dokument obowi±zywa³ do marca 1951 r. Wspó³cze¶nie strukturê organizacyjn± archiwów pañstwowych tworzy Naczelna Dyrekcja Archiwów Pañstwowych i 33 archiwa terenowe wraz z podleg³ymi im jednostkami.

Autor opisu: dr Tomasz Matuszak