Atrakcyjna wizualnie
srebrna moneta kolekcjonerska z efektown± cyrkoni± symbolizuj±c±
kryszta³ lodu. Ciekawy
projekt Ewy Tyc-Karpiñskiej, wspaniale oddaj±cy charakter wyprawy
statku "Belgica" na Antarktydê w latach 1897-1899.
Ta moneta to z
pewno¶ci± trafna inwestycja i wyj±tkowy okaz w Twojej kolekcji
numizmatów.
Celem emisji
monet jest upamiêtnienie dzia³alno¶ci dwóch polskich
badaczy, których losy nierozerwalnie wi±¿± siê z pioniersk±
eksploracj± Antarktyki.
W latach
1897-1899
Antoni
Boles³aw Dobrowolski wraz z Henrykiem Arctowskim uczestniczyli w
belgijskiej wyprawie antarktycznej Adriena de Gerlache'a. W marcu 1898
roku statek wyprawy -
"Belgica" - zosta³ uwiêziony przez lody na Morzu
Bellingshausena na
377
dni. Uczestnicy wyprawy dokonali wówczas
pierwszego,
trzynastomiesiêcznego zimowania na Antarktydzie. Polski
podró¿nik i badacz Antoni B. Dobrowolski jest znany przede
wszystkim z tego, i¿ jest
autorem jedynej oryginalnej pracy polskiej o wyprawach polarnych oraz
monografii lodu -
"Historia
naturalna lodu" (1923). Wa¿ny jest tak¿e fakt, i¿ jako
pierwszy ustali³ on symetriê krystalograficzn± kryszta³ków
lodu.
Informacje
na temat wyprawy na Antarktydê:
Statek, na którym
wyprawiono siê na Antarktydê: specjalnie przebudowany do
wymogów polarnego rejsu dawny statek wielorybniczy "Patria",
który otrzyma³ nowe imiê "Belgica". By³ to stary, ale
solidnie zbudowany norweski ¿aglowiec, s³u¿±cy do po³owu fok i
wielorybów, na którym zainstalowano dodatkowo
maszynê parow±.
"Belgica"
mia³a 244 tony wyporno¶ci, 30 metrów d³ugo¶ci, 6,5 metra
szeroko¶ci i silnik o mocy 35 KM. By³a to trzecia ju¿ z kolei wyprawa
polarna - po wcze¶niejszych: "Challengera" (1873-1876) i Nansena na
statku "Fram" (1893-1896). Obie wyprawy by³y impulsem do nastêpnych
wypraw, w tym "Belgici".
Uczestnicy wyprawy:
w wyprawie kierowanej przez kapitana marynarki belgijskiej Adriena de
Gerlache de Gomery brali udzia³ polarnicy ró¿nych
narodowo¶ci. W¶ród nich byli m. in.: przysz³y zdobywca
bieguna po³udniowego Roald Amundsen oraz Frederick Cook, rywalizuj±cy
pó¼niej z Robertem Pearym w wy¶cigu do bieguna
pó³nocnego.
Polscy uczestnicy wyprawy:
w ekspedycji bra³ udzia³ A. Dobrowolski. Do³±czy³ on do za³ogi w
ostatniej chwili na miejsce jednego z marynarzy, który
zrezygnowa³ z uczestnictwa w rejsie. Z czasem awansowa³ na pomocnika
meteorologa i zacz±³ prowadziæ cenne obserwacje geofizyczne. W wyprawie
bra³ udzia³ tak¿e H. Arctowski, piastuj±cy w okrêtowej hierarchii
wy¿sze stanowisko. By³ oceanografem, glacjologiem, geologiem i
meteorologiem wyprawy.
Wiek polskich badaczy:
gdy „Belgica" wyp³ywa³a z Antwerpii, Arctowski mia³ 26, a
Dobrowolski 25 lat.
Podzia³ zadañ dla
cz³onków za³ogi przed wypraw±: Arctowski mia³
zajmowaæ siê chemi±, geologi±, oceanologi± i meteorologi±, Danko -
geofizyk±, Rakowitz - zoologi± i botanik±, Lecointe - astronomi± i
hydrologi±, de Gerlache wspólnie z Arctowskim -
oceanografi±. Dobrowolski - by³ odpowiedzialny za laboratorium i mia³
pomagaæ Arctowskiemu w obserwacjach meteorologicznych.
Data zej¶cia polskich
polarników na antarktyczny l±d po raz pierwszy:
30 stycznia 1898 roku.
Okres pobytu badaczy na
Antarktydzie: w okowach lodu Polacy spêdzili, wraz z
reszt± za³ogi „Belgici", ponad 12 miesiêcy. By³o to pierwsze
zimowanie ludzi w Antarktyce. Trwa³o ono od 6 marca 1898 roku, a
ostateczne wyzwolenie z jej objêæ nast±pi³o dopiero w dniu 13 marca
1899 roku. W dniu 27 marca 1899 roku uczestnicy wyprawy wp³ynêli do
Punta Arenas, gdzie przesiedli siê na szybszy statek p³yn±cy do Europy,
za¶ „Belgica” powróci³a do portu w
Boulogne-sur-Mer dopiero 30 pa¼dziernika 1899 roku. W czasie pobytu na
Antarktyce uczestnicy wyprawy zbudowali na lodzie chatkê i rozpoczêli
m. in. sta³e obserwacje fauny i flory, obserwacje meteorologiczne,
pomiary grubo¶ci lodu, temperatury i zasolenia wody morskiej oraz
natê¿enie pola magnetycznego ziemi, a tak¿e obserwacje zjawisk
optycznych w atmosferze. W czasie wyprawy podró¿nicy
wykonali wiele nowych map l±dów i wysp, które
znalaz³y siê na ich trasie. Zebrali oni mchy i porosty, jak te¿
wspólnie prowadzili obserwacjê zórz polarnych,
chmur i opadów ¶niegu. Swoje dok³adne obserwacje
meteorologiczne prowadzili - co godzinê i przez ca³± dobê, badaj±c
raptowne i falowe przebiegi zmian pogody. Na ich podstawie sporz±dzono
przebiegi dobowe, miesiêczne i roczne fizycznych parametrów
atmosfery. Arctowski dokona³ analizy zjawisk optycznych zachodz±cych w
atmosferze oraz stworzy³ teoriê fal barycznych, zastosowan± nastêpnie w
medycynie. Dobrowolski, prowadz±cy w czasie wyprawy badania chmur,
okre¶li³ ich rodzaje i wysoko¶æ, zmiany prêdko¶ci w zale¿no¶ci od
wysoko¶ci, obserwacje powstawania p³atków ¶niegu i ich
symetrii, kszta³tów lodu i szronu, zjawisk krzepniêcia wody
i topnienia lodu.
Efekt ekspedycji:
w trakcie wyprawy na Antarktydê badacze zgromadzili bogaty materia³
naukowy z zakresu geologii, magnetyzmu ziemskiego, fauny i flory. Po
powrocie do Europy Arctowski zaj±³ siê propagowaniem badañ polarnych.
Wystêpowa³ te¿ na kongresach i zjazdach naukowych w Berlinie, Pary¿u,
Dover, Genewie, Brukseli i Waszyngtonie. Ponadto do roku 1909
opublikowa³ ponad sto prac i artyku³ów naukowych wraz z
monografi± na temat ogólnych zmian klimatycznych na kuli
ziemskiej. Natomiast Dobrowolski, który zajmowa³ siê fizyk±
lodu i ¶niegu oraz badaniami glacjologicznymi, wyda³ monografiê
„Historia naturalna lodu”, która by³a
jedyn± tego typu publikacj± na ¶wiecie. Wyniki badañ i obserwacji z
wyprawy zosta³y opublikowane w ca³o¶ci kosztem rz±du belgijskiego w
dziesiêciotomowym dziele pt.
„Belgijska
wyprawa antarktyczna podró¿y s/y
„Belgika” w latach 1897-98-99 pod
dowództwem Adriana de Gerlache de Gomery”.
Poszczególne tomy ukazywa³y siê w latach 1903-1912. Tomy 3 i
4, obejmuj±ce meteorologiê i zjawiska optyczne w atmosferze, zosta³y
opracowane przez Arctowskiego przy wspó³udziale
Dobrowolskiego, a tom 5 w ca³o¶ci przez Arctowskiego. Uczony polski
wysun±³ w tym dziele szereg nowych, odkrywczych koncepcji naukowych, w
tym potwierdzon± pó¼niej przez innych badaczy hipotezê
„Antarktandów", czyli pasma górskiego
biegn±cego wzd³u¿ niemal ca³ego zachodniego brzegu Ameryki Po³udniowej,
pó¼niej zag³êbiaj±cego siê w oceanie i wynurzaj±cego z toni
wodnej na Ziemi Grahama oraz s±siednich antarktycznych wyspach.
Udowodni³ w ten sposób ³±czno¶æ geologiczn± dwu
kontynentów pó³kuli po³udniowej. Opracowa³ te¿
historiê falowego przemieszczania siê cyklonów, wyja¶niaj±c
przyczynê g³êbszego ni¿ na innych kontynentach po³o¿enia antarktycznego
szelfu (pasma wód przybrze¿nych).
Wybrane pojêcia
wyja¶nione przez A. Dobrowolskiego: w swojej pracy
„Wyprawy polarne"
wydanej 1914 roku - badacz przybli¿y³ Polakom specjalistyczn±
terminologiê. Wyja¶ni³ m. in., ¿e
„pack"
(dzi¶ pisze siê „pak") to wieloletni lód morski,
tworz±cy zwykle wielkie pola lodowe, a
"icebergi", czyli
p³ywaj±ce góry lodowe, „nie morza s± dzieæmi, lecz
ziemi”. Rodz± siê po oderwaniu od czo³a lodowców,
spe³zaj±cych do oceanu z pancerza lodowego pokrywaj±cego Antarktydê.
Nazwy geograficzne nadane
na cze¶æ polskich badaczy: nazwiska obu pierwszych
polskich polarników zosta³y utrwalone na mapach ¶wiata. W
Antarktyce istniej± Wyspy Dobrowolskiego, na Spitsbergenie lodowiec
Dobrowolski-breen, który sp³ywa z Góry
Arctowskiego (Arctowskifjellet), w pobli¿u której znajduje
siê lodowiec Arctowskiego (Arctowskibreen). Na Antarktydzie spotkaæ
mo¿na Pó³wysep Arctowskiego, Szczyt Arctowskiego i Nunatak
Arctowskiego. Nazwy te zaproponowali polarnicy szwedzcy i norwescy,
miêdzy innymi Roald Amundsen, towarzysz naszych rodaków z
wyprawy „Belgiki".
„Budzi
podziw
dla ogromu pracy, przewa¿nie pionierskiej, dla rozleg³o¶ci
zainteresowañ i skali zagadnieñ rzadko daj±cej siê obj±æ przez jednego
cz³owieka”.
Henryk
Arctowski (s³owa
wypowiedziane przez Henryka Arctowskiego pod adresem prof. Romana,
znakomicie charakteryzuj±ce jego samego).
Henryk
Arctowski (ur.
15.07.1871 r. w Warszawie, zm. 21.02.1958 r. w Waszyngtonie) - polski
geograf, geofizyk, podró¿nik, szeroko zwi±zany z badaniami
krajów polarnych. By³ synem Karola Artzta. Ukoñczy³
gimnazjum dla ch³opców w Inowroc³awiu. Studiowa³ nauki
chemiczne, geologiczne i meteorologiczne w Belgii, Francji, Anglii i
Szwajcarii, po czym w latach 1897-1899 wraz z Antonim Boles³awem
Dobrowolskim obj±³ kierownictwo naukowe miêdzynarodowej wyprawy do
Antarktydy statkiem Belgica.
W latach 1903-1909 kierowa³ stacj± meteorologiczn± obserwatorium w
Uccle w Belgii. W roku 1910 bra³ udzia³ we francuskiej wyprawie na
Spitsbergen i Lofoty, nastêpnie przez kolejne osiem lat by³
kierownikiem dzia³u przyrodniczego Biblioteki Publicznej w Nowym Jorku.
W 1918 r. na konferencjê pokojow± w Wersalu (1919 r.) opracowa³
zawieraj±cy 14 rozdzia³ów, ³±cznie 2,5 tys. stron tekstu,
wiele map i wykresów
"Raport o Polsce" . W latach 1921-1939 by³ profesorem w
Katedrze Geofizyki i Meteorologii na Uniwersytecie Jana Kazimierza we
Lwowie. W 1939 r. wyjecha³ do USA, gdzie w latach 1939-1950 by³
zwi±zany z uczelni± Smithsonian Institution w Waszyngtonie.
Dorobek Henryka Arctowskiego z
dziedziny badañ polarnych obejmuje ponad 400 opublikowanych prac
naukowych. Jego imieniem nazwano polsk± stacjê naukow± w
Antarktyce, na Wyspie Króla Jerzego w archipelagu
Szetlandów Po³udniowych. Góra Arctowskiego to
szczyt wulkaniczny na Antarktydzie Zachodniej o wysoko¶ci 1408 m
n.p.m., Pó³wysep Arctowskiego na zachodnim brzegu
Pó³wyspu Antarktycznego (Wybrze¿e Danco).
Polska Stacja Antarktyczna im.
Henryka Arctowskiego (oficjalna nazwa stacji wg Komitetu
Badañ Polarnych PAN (w³a¶ciciela stacji) to Polska Stacja Polarna im.
Henryka Arctowskiego) - stacja po³o¿ona jest nad Zatok± Admiralicji na
Wyspie Króla Jerzego w archipelagu Szetlandów
Po³udniowych (62°10' S, 58°28' W), nazwana na cze¶æ
badacza Antarktyki - Henryka Arctowskiego.
Stacja zosta³a otwarta w dniu 26 lutego 1977 r. Stacja jest kierowana
przez PAN i prowadzi badania w takich dziedzinach jak: oceanografia,
geologia, geomorfologia, glacjologia, meteorologia, klimatologia,
sejsmologia, magnetyzm oraz ekologia.
Oko³o 200 metrów na wschód od zabudowañ stacji
usytuowano latarniê morsk±.
Latarnia Morska Arctowski
- latarnia morska Polskiej Stacji Antarktycznej im. Henryka
Arctowskiego, po³o¿ona na wyspie Króla Jerzego w Antarktyce
na wysokim bazaltowym bloku skalnym oko³o 200 metrów na
wschód od zabudowañ stacji na cyplu zwanym Hydrographic
Rock.
Dane techniczne latarni:
* Po³o¿enie: 62°09'35" S 58°27'55" W,
* Wysoko¶æ wie¿y: 6,00 m,
* Wysoko¶æ ¶wiat³a: 20,00 m n.p.m.
* Zasiêg ¶wiat³a - charakterystyka ¶wiat³a: Blaskowe
o Blask: 3,0 s
o Przerwa: 6,0 s
o Okres: 9,0 s.
Henryk Arctowski zmar³ w dniu 21 lutego 1958 r. w Waszyngtonie. Po
dwóch latach jego prochy zosta³y sprowadzone do Polski i
z³o¿one na Cmentarzu Pow±zkowskim w Warszawie.
Antoni Boles³aw Dobrowolski (ur. 6.06.1872 r.
w Dworszowicach Ko¶cielnych, zm. 27.04.1954 r. w Warszawie) - polski
geofizyk, meteorolog i podró¿nik.
W m³odo¶ci zosta³ skazany na wiêzienie, a potem zes³any na Kaukaz za
dzia³alno¶æ konspiracyjn±. Po ucieczce studiowa³ w Szwajcarii i Belgii
fizykê i nauki biologiczne.
Antoni B. Dobrowolski w latach 1927-1929 by³ dyrektorem
Pañstwowego Instytutu Meteorologicznego. W latach 1929-1949
przewodniczy³ Towarzystwu Geofizyków. By³ inicjatorem
utworzenia Obserwatorium Sejsmologicznego w Warszawie. Kierowa³
polskimi pracami badawczymi podczas II roku polarnego (1932-1933).
Zorganizowa³ wówczas wyprawe naukow± na Wyspê Nied¼wiedzi±.
Oprócz badañ geofizycznych Dobrowolski zajmowa³ siê
równie¿ pedagogik±. Od 1927 do 1938 r. by³ profesorem
pedagogiki ogólnej Wolnej Wszechnicy Polskiej. W latach
1946-1954 by³ profesorem pedagogiki Uniwersytetu Warszawskiego. Od 1952
r. by³ cz³onkiem PAN.
Imieniem Dobrowolskiego zosta³a nazwana polska stacja badawcza na
Antarktydzie, przekazana przez ZSRR w 1959 r., obecnie czynna w sezonie
letnim.
Publikacje Antoniego
Boles³awa Dobrowolskiego:
*
"Wyprawy polarne"
(1914),
*
"Drogowskazy"
(1918),
*
"Historia naturalna
lodu" (1923),
*
"Mój
¿yciorys naukowy" (1928, 1958),
*
"Zagadnienia szko³y
powszechnej jako zasadnicze zagadnienie naszej cywilizacji"
(1932),
*
"¯ycie w krainach lodu"
(1932),
* "
Mêczennicy polarni"
(1933),
* "
Najpiêkniejsze
klejnoty natury. Kryszta³ki lodu i zagadnienie piêkna"
(1946),
*
"Wspomnienia z
wyprawy polarnej" (1950),
*
"Pisma pedagogiczne
t. 1-3" (1958-1964).
Stacja im. A. B.
Dobrowolskiego - polska stacja polarna po³o¿ona na
Antarktydzie w Oazie Bungera na Ziemi Wilkesa. Wspó³rzêdne
geograficzne: 66°16'30"S, 100°45'E. Stacja zosta³a
za³o¿ona w 1957 przez ZSRR i nazwana Oazis. W 1959 r. zosta³a
przekazana Polsce i nadano jej obecn± nazwê na cze¶æ polskiego
geofizyka i meteorologa Antoniego Boles³awa Dobrowolskiego. Ze wzglêdu
na trudny dostêp (stacja po³o¿ona jest w g³êbi kontynentu) by³a ona
stale u¿ytkowana tylko przez krótki okres - obecnie jest
stacj± zakonserwowan±, czyli nieczynn±, ale nie opuszczon±.
Epizodycznie odwiedzana jest przez polskie ekspedycje polarne.
Antoni Boles³aw Dobrowolski zmar³ w Warszawie w dniu 27 kwietnia 1954
r. Pochowano go na Cmentarzu Wojskowym na Pow±zkach.
Cytaty z prac A. B.
Dobrowolskiego
„Pustynia...
Bia³a, straszliwie bia³a, granice gin± w przepa¶ciach widnokrêgu.
Brzuch oceanu ca³y pokryty lodem. To pack: kry olbrzymie, wielkie,
mierne, ¶rednie i malutkie, stare i m³ode, przesz³oroczne i dzisiejsze,
od rana. Wody prawie ani krzty. Wszystko zapchane t³umem zamro¿onych
fal... Pack ¿yje, oddycha, bo jego morze, matka, ¿yje, oddycha. Cichymi
gra piersiami."
A. B. Dobrowolski, 23 lutego 1898 roku,
„Dziennik wyprawy na
Antarktydê”, rêkopis przechowywany jest w Muzeum
Ziemi w Warszawie
„Z pocz±tku
sz³o jeszcze jako tako: okrêt do¶æ ³atwo prze¶lizgiwa³ siê przez
szczeliny, rozcina³ m³ody lód. Jednak ju¿ 19 lutego statek
stan±³ w miejscu, nie mog±c daæ sobie rady z lodami. Za³oga skoczy³a na
kry, dr±gami sil±c siê utorowaæ sobie drogê. Posunêli¶my siê kawa³ek
naprzód; po po³udniu znów okrêt musia³ siê
zatrzymaæ. Przez dni nastêpne posuwali¶my siê wprawdzie trochê, ale
niemo¿liwie wolno: jeden krok naprzód, a dwa w
ty³.”
„Przybili¶my
do tzw. Ziemi Palmera. Tê fantastyczn± „ziemiê" musieli¶my
przekszta³ciæ na „archipelag", obejrzana bowiem z bliska,
rozprys³a siê na rój wysp i wysepek, z których
najwiêksze oznaczyli¶my nazwami Brabantu, Leodjum, Gandawy, Antwerpii.
By³ to okres intensywnej pracy: trzeba by³o sporz±dziæ dok³adn± mapê
naszych odkryæ.” (30 stycznia 1898 roku)
„Kry siê
zlutowa³y; pole lodu nie falowa³o ju¿: lód stê¿a³. 6 marca
lody sku³y statek; nie mia³ on ju¿ odt±d w³asnego ruchu: ani
naprzód, ani w ty³.”
„Bo wtedy
Antarktyda by³a naprawdê sfinksem - ba¶ni± lodow±, w której
mg³ach poza polami zamarz³ych fal majaczy³y niepewne urywane kreski,
pó³ wieku temu zaznaczone na globusie.”
„W jeden szary
poranek we mgle, co grub± warstw± leg³a na fale, zamajaczy³y nagle
przed nami jakie¶ widma bia³e, olbrzymie, coraz liczniejsze. Za chwilê
otoczy³ nas gêsty t³um „icebergów", wêdrownych
gór lodowych. Ry³o to pierwsze nasze spotkanie z lodami; w
takiej ci¿bie, w takim bogactwie kszta³tów nie spotykali¶my
ich odt±d nigdy. Przez kilka godzin z rzêdu defilowa³ przed nami t³um
bia³ych potworów, zmuszaj±c okrêt do ci±g³ego lawirowania, a
wartowników do nieustannej, napiêtej baczno¶ci. I oto w
samym ¶rodku tej strasznej armji zdarza nam siê wypadek nielada. Przed
nami pó³kole rycz±cej piany, zdradzaj±ce ca³y ³añcuch ska³
podwodnych. Nie widzimy go jednak we mgle, nie s³yszymy ryku fal w
ogólnym szumie, spowodowanym przez plusk ba³wanów
o ko³ysz±ce siê góry lodowe, i ca³± si³± wpadamy na rafy...
Byli tacy, co poczerwienieli; byli, co pobledli... Po
pó³godzinnym szamotaniu siê, podczas którego
icebergi ju¿, ju¿ ociera³y siê o nas, targnê³a wreszcie maszyna,
pchnê³a okrêt w ty³ - wyrwali¶my siê!”
„Icebergi nie
morza s± dzieæmi, lecz ziemi." (
„Wyprawy
polarne”, wydane w 1914 roku)
„Co w tych
wêdrowcach w lód zaczarowanych szczególnie nêci,
to nie tylko majestatyczna potêga, fantazja kszta³tów, jak z
ba¶ni, ruchy królewskie, to ko³ysanie siê spokojne i
wynios³e w¶ród ryku orkanów, pod szturmem
rozjuszonych fal, ale zw³aszcza ich Ma³o¶æ ogromna w¶ród
ciemnych równin morza, ta Ma³o¶æ iskrzysta, p³omienna,
któr± s³oñce pie¶ci i ca³uje, to znowu blada, upiorna, gdy
mg³y j± przyæmi±, gdy ksiê¿yc j± mu¶nie.”
*****
2007
SILVER 10 ZLOTY PROOF from the POLISH TRAVELERS & EXPLORERS
SERIES: HENRYK ARCTOWSKI & ANTONI BOLES£AW DOBROWOLSKI
(NATIONAL BANK OF POLAND)
- Obverse:
on
the right, an image of the Eagle established as the state emblem of the
Republic of Poland. Below the Eagle an inscription, 10 Z£. At the top,
a semicircular inscription, RZECZPOSPOLITA POLSKA, and on the left,
diagonally below the inscription, the notation of the year of issue,
2007. To the left from the Eagle, a stylised "Belgica" ship image,
below, a stylised iceberg image and an ice-imitating zirconia. The
Mint's mark, under the Eagle's left leg.
- Reverse:
images of the busts of Henryk Arctowski and Antoni Boles³aw
Dobrowolski. At the bottom, on the left, the image of the Antarctic
continent. At the top, a stylised image of an iceberg. In the rim, an
inscription, HENRYK ARCTOWSKI 1871-1958, a stylised image of Henryk
Arctowski Polish Antarctic Station logo and an inscription, ANTONI B.
DOBROWOLSKI 1872-1954.
¼ród³o: NBP,
Mennica Polska / Ryszard Badowski, "Odkrywanie ¦wiata. Polacy na
sze¶ciu kontynentach",
Wikipedia