Miasto Przemy¶l - dwudziesta czwarta moneta z rozpoczêtej we wrze¶niu 2005 r. serii Historyczne Miasta w Polsce.
Seria
32 monet obiegowych NBP
"Historyczne miasta w Polsce" (2005-2007)
Niepowtarzalna seria sk³adaæ siê bêdzie z 32 monet i ukazywaæ do kwietnia 2008 r. Na wyj±tkowych monetach upamiêtniono miasta o ponad 500-letniej historii, które wnios³y szczególny wk³ad w rozwój poszczególnych regionów i pañstwowo¶ci Polski.Przemy¶l (ukr.
Перемишль, niem.
Prömsel, ³ac.
Praemislia) - miasto w województwie podkarpackim nad Sanem, najstarsze miasto regionu i jedno z najstarszych miast Polski. We wczesnym ¶redniowieczu jeden z historycznych Grodów Czerwieñskich, przedmiot nieustannej rywalizacji ze strony Polski, Rusi i Wêgier. Nastêpnie m.in. czê¶æ Rusi Halickiej, a tak¿e stolica niezale¿nego ksiêstwa.
Po roku 1344 stolica rozleg³ej Ziemi Przemyskiej siêgaj±cej od Rzeszowa po Drohobycz i Stryj. Po I rozbiorze Polski w zaborze austriackim, w okresie autonomii galicyjskiej jedno z najwa¿niejszych miast Galicji, przekszta³cony w trzeci± co do wielko¶ci twierdzê w Europie (Twierdza Przemy¶l) z olbrzymim garnizonem wojskowym. W latach 1920 - 1939 w województwie lwowskim, w latach 1975 - 1998 stolica województwa przemyskiego.
Siedziba starosty powiatu przemyskiego, a tak¿e powiat grodzki. Siedziba dwóch metropolii ko¶cielnych - obrz±dku rzymskokatolickiego i greckokatolickiego.
Przemys³ drzewny (Zak³ady P³yt Pil¶niowych "Fibris"), wytwórnia farb i pomocy szkolnych Pollena Astra, mechaniczny i automatyki przemys³owej (Polna, Fanina), kosmetyczny (Inglot), tkanin powlekanych (Sanwil), meblarski (Forte). Ponadto o¶rodek tradycyjnych rzemios³ - ludwisarstwa (Felczyñski) i fajczarstwa (fajka przemyska).
W Przemy¶lu znajduje siê siedziba kilku instytucji o znaczeniu ponad lokalnym: podkarpackiego wojewódzkiego konserwatora zabytków, izby celnej, bieszczadzkiego oddzia³u stra¿y granicznej, archiwum pañstwowego z ogromnymi zbiorami. Miasto posiada kilka muzeów, w tym najstarsze w regionie Muzeum Archidiecezjalne (za³. 1902) i najwiêksze na Podkarpaciu - Muzeum Narodowe Ziemi Przemyskiej (za³. 1910). W Przemy¶lu znajduje siê te¿ nowy Szpital Wojewódzki i 114 Szpital Wojskowy. Istnieje wiele szkó³, w tym kilka szkó³ wy¿szych.
"Brama Bieszczadów" z wa¿nymi i licznymi zabytkami w samym mie¶cie, jak i w jego s±siedztwie - zamkiem w Krasiczynie, arboretum w Bolestraszycach czy kompleksem sakralnym w Kalwarii Pac³awskiej. Wa¿ny wêze³ komunikacyjny - trasa miêdzynarodowa E40, przej¶cie graniczne z Ukrain± w Medyce, du¿a, graniczna stacja kolejowa (Przemy¶l G³ówny, Przemy¶l Zasanie i in.). Pierwotnie na Kopcu Tatarskim (Przemys³awa) miejsce kultu bogów s³owiañskich.
Przemy¶l to miasto wielokulturowe, gdzie obok siebie mieszkaj± przedstawiciele wielu narodów (Polacy, Ukraiñcy, Cyganie) i religii (obok dominuj±cych katolików, maj±cych tu swoj± metropoliê, z arcybiskupem Józefem Michalikiem na czele, tak¿e grekokatolicy, maj±cy tu arcybiskupa swego obrz±dku, Jana Martyniaka, prawos³awni (diecezja przemysko-nowos±decka z arcybiskupem Adamem, rezyduj±cym w Sanoku) oraz przedstawiciele nurtów protestanckich: metody¶ci, adwenty¶ci, bapty¶ci, zielono¶wi±tkowcy, a tak¿e ¦wiadkowie Jehowy).
Legendy o powstaniu miasta:1) pewien ksi±¿ê ruszy³ na polowanie i w miejscu, w którym upolowa³ nied¼wiedzia za³o¿y³ osadê z nied¼wiadkiem w herbie,
2) na obszarze dzisiejszego Przemy¶la powsta³a osada i wielu ludzi zastanawia³o siê, jak j± nazwaæ - pewna starsza kobieta powiedzia³a:
"My¶l, nie my¶l, najlepszy bêdzie Przemy¶l" - i tak te¿ zosta³o.
Pierwsze wzmianki o Przemy¶luPierwsze wzmianki ¼ród³owe dotycz±ce Przemy¶la s± nader ciekawe, ale przy tym nie dostarczaj±ce oczywistych informacji. Mowa tu przede wszystkim o ¶wiadectwie tzw. Powie¶ci dorocznej pod rokiem 6489 (981) o odebraniu pewnym Lachom Przemy¶la, Czerwienia i innych grodów przez W³odzimierza Wielkiego "w sem ¿e letie".
Tre¶æ jak i sama wiarygodno¶æ przekazu tego ¼ród³a s± w historiografii do¶æ czêsto kontestowane.
Do najbardziej elitarnych pogl±dów nale¿± te o doszukiwaniu siê w nazwie Przemy¶l, tj.
"Peremyszl", miasta Peremil le¿±cego na Wo³yniu na drodze do Czerwienia z Rusi. Wyklucza³oby to uczestnictwo Przemy¶la w walkach 981 r.
Natomiast kwestia najdawniejszej przynale¿no¶ci jest szerzej dyskutowana. Do dwóch najznaczniejszych pogl±dów nale¿± te o przynale¿no¶ci Przemy¶la przed 981 do Polaków, co poniek±d mówi samo ¼ród³o, oraz o przynale¿no¶ci tego¿ miasta do Lêdzian. Pierwsza z tez uznaje za kompletnie wiarygodny przekaz ¼ród³a i stara siê nawet na tym budowaæ szersze teorie.
Bardziej wstrzemiê¼liwi uczeni ograniczaj± siê wy³±cznie do stwierdzenia polskiej obecno¶ci w Przemy¶lu przed 981. Wydaje siê to jednak nieprawdopodobnym, aby zajêty na zachodzie od pocz±tku panowania Mieszko I mia³ przed tym rokiem sposobno¶æ zajêcia tych terenów, w szczególno¶ci kiedy nie posiada³ jeszcze Ma³opolski.
Drugi pogl±d opiera siê na bardzo prawdopodobnej teorii jêzykoznawczej.
Zak³ada ona, ¿e nazwa Lach zosta³a wywiedziona od Lêdzian, jednego z pierwszych napotkanych przez Rusinów plemienia zachodnios³owiañskiego. Lêdzianie mieli potem dopiero "u¿yczyæ" swojego miana ca³o¶ci etnicznej Polaków, natomiast w zapisce pod 981 r. wystepuj± jeszcze jako plemiê.
Istniej±cy jeszcze trzeci pogl±d o przynale¿no¶ci Przemy¶la do Czechów, choæ poparty przez liczne ¼ród³a poza powy¿szym, jest dzi¶ przewa¿nie ³±czony z pogl±dem o Lêdzianach. Mieli oni pozostawaæ w pewnym tylko stopniu uzale¿nienia od Czechów.
Wa¿nym ¼ród³em informacji o wczesnych dziejach Przemy¶la s± te¿ znaleziska archeologiczne. Mowa tu przede wszystkim o palatium piastowskim z czasów Boles³awa Chrobrego odnalezionym na Wzgórzu Zamkowym oraz o 5 grobach wêgierskich z pierwszej po³owy X wieku odnalezionych w lewobrze¿nej czê¶ci miasta.
Przemy¶l jest tak¿e jednym z nielicznych miast, które wspominaj± ¼ród³a hebrajskie.
Najstarszym z nich jest ¶wiadectwo Jehudy ben Kohena z lat 1028 - 1040 o uprowadzeniu pewnego ch³opca ¿ydowskiego z miasta Primisz (Premisz) na targ niewolników do Pragi. ¬ród³o to zdaje siê po¶wiadczaæ nie tylko istnienie ju¿ w XI wieku gminy ¿ydowskiej na tym terenie, ale te¿ boje toczone tam przez Chrobrego w 1018 lub ewentualnie wielk± wyprawê Jaros³awa M±drego z 1031 roku.
¼ród³o: NBP / Wikipedia - wolna encyklopedia