Srebrna moneta kolekcjonerska, wyemitowana z okazji jubileuszu 180 lat bankowo¶ci centralnej w Polsce.
Na rewersie monety zosta³ uwieczniony wizerunek W³adys³awa Grabskiego - wybitnego ekonomisty i historyka, znanego jako autora wielu reform, w tym reformy walutowej z czasów Dwudziestolecia Miêdzywojennego.
Narodowy Bank Polski wprowadzi³ do obiegu zaprojektowane przez Ewê
Tyc-Karpiñsk± trzy monety upamiêtniaj±ce 180 lat bankowo¶ci centralnej
w Polsce.
Rewers z³otej monety kolekcjonerskiej o nominale 200 z³ przedstawia popiersie ksiêcia Ksawerego Druckiego-Lubeckiego. W tle widoczny jest wizerunek siedziby Banku Polskiego w Warszawie przy placu Bankowym. Na awersie, poni¿ej or³a, umieszczony jest wizerunek herbu Królestwa Polskiego z czasów powstania listopadowego.
Rewers srebrnej dziesiêcioz³otówki przedstawia popiersie W³adys³awa Grabskiego, przys³oniête u do³u wizerunkiem banknotu o nominale 10 z³ z 1919 roku, na którym widnieje uko¶ne faksymile podpisu W³adys³awa Grabskiego. Na awersie monety, pod wizerunkiem or³a, uwieczniony zosta³ budynek siedziby Banku Polskiego przy ulicy Bielañskiej w Warszawie.
Dwuz³otówka zosta³a wybita stemplem zwyk³ym w stopie Nordic Gold. Awers przedstawia wizerunek god³a Rzeczypospolitej Polskiej. Natomiast na rewersie monety umieszczono pó³kolem wizerunki piêciu monet:
- dwuz³otówki Królestwa Polskiego z 1831 roku,
- z³otówki Rzeczypospolitej Krakowskiej,
- dziesiêcioz³otówki z 1833 roku,
- dziesiêcioz³otówki wybitej z okazji 20. rocznicy wymarszu Pierwszej Kompanii Kadrowej,
- piêciogroszówki okupacyjnej wybitej na monecie polskiej z 1939 roku.
Historia
bankowo¶ci centralnej w Polsce
W styczniu 1924 r. Sejm uchwali³ s³ynn±
reformê
walutow±, która pozwoli³a przezwyciê¿yæ katastrofê
hiperinflacji i
zwi±zany z ni± chaos w gospodarce. W kwietniu 1924 r. w miejsce
zniszczonej inflacj± marki polskiej wszed³ do obiegu z³oty, poprzednik
naszej obecnej jednostki pieniê¿nej. Zaj±³ siê tym utworzony wtedy Bank
Polski - poprzednik Narodowego Banku Polskiego.
Bank Polski w Warszawie
przy Placu Bankowym 1
Te trzy jubileusze maj±
swego wielkiego bohatera. Jest nim wybitny polityk, ekonomista, ojciec
z³otego i wspó³twórca Banku Polskiego SA -
W³adys³aw Grabski
(1874-1938).
Wypada w kilku zdaniach przypomnieæ
genezê wymienionych wydarzeñ z 1924 r.
Pañstwo polskie odrodzi³o siê w koñcu
1918 r. Od
niemieckich w³adz okupacyjnych przejê³o instytucjê emisyjn± - Polsk±
Krajow± Kasê Po¿yczkow±. Emitowane przez ni± marki polskie sta³y siê
tymczasowym, obowi±zuj±cym ¶rodkiem p³atniczym.
Jednak ju¿ w grudniu 1918 r.
zapowiedziano, ¿e w
przysz³o¶ci zostanie utworzony Bank Polski. Nowy bank emisyjny mia³
nawi±zywaæ sw± nazw± do instytucji, która od 1828 r.
zajmowa³a siê
sprawami monetarnymi i gospodarczymi w okresie krótkotrwa³ej
autonomii
Królestwa Polskiego.
W lutym 1919 r. zapowiedziano
wprowadzenie z³otego w
miejsce marki polskiej. Mia³o to byæ nawi±zanie do d³ugiej tradycji
monetarnej. Z³oty polski by³ bowiem jednostk± pieniê¿n± stosowan± w
dawnej Polsce ju¿ w koñcu XV wieku. Nawet w czasach porozbiorowych, gdy
w obiegu by³ obcy pieni±dz, przywi±zanie do z³otego by³o silne. Z³oty
polski by³ np. odpowiednikiem 15 kopiejek w codziennych rachunkach.
W odrodzonej w 1918 r. Polsce w obiegu
by³a marka
polska. Walcz±c o ustalenie swych granic i dysponuj±c nik³ymi dochodami
skarbowymi, Polska ci±gle powiêksza³a swe zad³u¿enie. D³ug Skarbu
finansowano drukiem pieni±dza. Szybko rós³ jego obieg i
podobnie szybko
spada³ kurs marki polskiej. W po³owie 1923 r. inflacja osi±gnê³a fazê
hiperinflacji. Ceny ros³y z miesi±ca na miesi±c w tempie 50% i wy¿szym.
W po³owie grudnia 1923 r. W³adys³aw
Grabski zosta³
premierem i jednocze¶nie zatrzyma³ tekê ministra skarbu. Zamierza³
zrównowa¿yæ bud¿et i pozyskaæ dochody z podatku maj±tkowego
oraz
unikn±æ po¿yczek zagranicznych w obawie przed koncesjami politycznymi.
W³adys³aw Grabski
(1874-1938) - ekonomista, historyk, polityk
Na prze³omie lat
1923-1924 katastrofa monetarna by³a ju¿ oczywista.
Miesiêczny wzrost cen przekracza³ 150%.
Sejm w dniu 11 stycznia 1924 r.
uchwali³ ustawê o naprawie Skarbu Pañstwa i reformie walutowej. W dniu
20 stycznia ustanowiono statut Banku
Polskiego i
nadano mu wy³±czne prawo emisji banknotów. Organizacj± Banku
zaj±³ siê
piêcioosobowy komitet, któremu przewodniczy³ przysz³y prezes
Stanis³aw
Karpiñski. Zgodnie z ówczesnymi wzorami powsta³ bank
centralny w formie
prywatnej spó³ki akcyjnej, co mia³o zapewniæ jego
niezale¿no¶æ.
Akcje
Banku objê³o 176 tys. akcjonariuszy. Skarb Pañstwa mia³ tylko 1% akcji.
Bank rozpocz±³ dzia³alno¶æ 28 kwietnia 1924 r. Dokona³ wymiany marek
polskich w relacji 1.800.000 marek za 1 z³otego. Z³oty by³
równy
frankowi z³otemu (czyli szwajcarskiemu). Pocz±tkowo dobra sytuacja w
bud¿ecie i bilansie p³atniczym oraz zgromadzone rezerwy z³ota i dewiz
dawa³y poczucie stabilizacji i zapewnia³y sukces reformy.
Jednak sukces reformy okaza³ siê
krótkotrwa³y. W
1924 r. wielki nieurodzaj zbó¿ i g³êboki kryzys w przemy¶le,
a w 1925
r. za³amanie w bilansie p³atniczym radykalnie os³abi³y kurs z³otego.
Interwencje walutowe Banku Polskiego by³y nieskuteczne. Boj±c siê
spadku skromnych rezerw z³ota i dewiz, Bank wycofa³ siê z obrony kursu
z³otego. Premier Grabski w listopadzie 1925 r. poda³ siê do dymisji.
Pod wp³ywem sytuacji gospodarczej
znów pojawi³ siê deficyt
bud¿etu.
Rz±d finansowa³ wydatki emisj± pañstwowych znaków
pieniê¿nych, w tym
bilonu. Wróci³a inflacja, któr± nazwano inflacj±
bilonow±. Ceny ros³y w
tempie rocznym przekraczaj±cym 15%. Dopiero poprawa koniunktury
poprawi³a bud¿et i bilans p³atniczy oraz zaczê³a stabilizowaæ kurs
z³otego.
Ustabilizowa³ siê on ostatecznie w 1927
r. dziêki
po¿yczce miêdzynarodowej. Z³oty pozosta³ walut± stabiln± i siln± do
koñca okresu miêdzywojennego. Choæ nie brakowa³o dyskusji o polityce
pieniê¿nej Banku Polskiego, to jednak - bez w±tpienia - by³ on bardzo
wa¿n± instytucj± w Drugiej Rzeczypospolitej.
W 1945 r. rozpocz±³ dzia³alno¶æ
Narodowy Bank
Polski. Zacz±³ funkcjonowaæ jako bank pañstwowy pod nadzorem ministra
skarbu. NBP szybko skupi³ ¶wietne kadry, w tym sztab
pracowników Banku
Polskiego. Ich fachowe umiejêtno¶ci i do¶wiadczenie by³y wielk± si³±
NBP przez wiele lat.
Pocz±tkowo NBP przyj±³ zasady
skopiowane ze statutu
Banku Polskiego. Zak³adano, ¿e bêdzie on bankiem emisyjnym,
nieanga¿uj±cym siê w bezpo¶rednie finansowanie przedsiêbiorstw. Jednak
szybko gospodarka nakazowo-rozdzielcza zasadniczo zmieni³a rolê NBP i
pieni±dza. Ju¿ na pocz±tku 1946 r. powierzono NBP kontrolê finansow± i
bezpo¶rednie finansowanie górnictwa, hutnictwa i przemys³u
w³ókienniczego.
Narodowy Bank Polski stopniowo stawa³
siê
monobankiem -
monopolist± w dziedzinie nie tylko emisji pieni±dza, ale tak¿e
udzielania kredytu i gromadzenia oszczêdno¶ci. Innymi s³owy, stawa³ siê
kolosem, ale zale¿nym od zewnêtrznych decyzji politycznych i
administracyjnych. Z³oty za¶ sta³ siê cieniem realizowanych
planów,
bêd±c wy³±cznie walut± wewnêtrzn±, niewymienialn± na inne waluty. By³
te¿ z trudem wymienialny na towary, bo nieod³±czn± cech± gospodarki
centralnie planowanej by³y kolejki oraz braki na rynku. Nic wiêc
dziwnego, ¿e z³otego wypiera³y dolar i inne waluty obce.
Jednak nawet w warunkach ustrojowych
ograniczaj±cych
rolê banku centralnego NBP wykonywa³ prace, które
przyczynia³y siê do
racjonalizacji procesu gospodarowania. Wymieniæ tu trzeba zw³aszcza
organizowanie rozliczeñ bezgotówkowych, obs³ugê bud¿etu,
gospodarowanie
skromnymi rezerwami dewizowymi i opracowywanie bilansu p³atniczego oraz
innych syntetycznych bilansów gospodarki narodowej.
Dopiero koniec lat osiemdziesi±tych
zapocz±tkowa³
powrót z³otego do ¶wiata prawdziwego pieni±dza. Dziêki
reformom uda³o
siê przywróciæ z³otemu zdolno¶æ pe³nienia funkcji narodowego
pieni±dza,
a Narodowemu Bankowi Polskiemu nadano rolê banku centralnego,
odpowiedzialnego za warto¶æ polskiego pieni±dza. Na pocz±tku 1990 r.
problemem by³ wysoki stopieñ dolaryzacji gospodarki. Zasoby pieniê¿ne
obejmowa³y w 75% waluty obce, a w 25% z³ote w gotówce i na
rachunkach
bankowych. W krótkim okresie uda³o siê odwróciæ
te proporcje.
Po wielu
latach odgórnego hamowania ruchu cen i zniekszta³cania ich
struktury
oraz wskutek odziedziczonego ogromnego deficytu, w 1989 r. dosz³o do
wybuchu inflacji, która osi±gnê³a poziom czterocyfrowy, ale
do¶æ szybko
zesz³a do wymiaru dwucyfrowego. Wprowadzenie ograniczonej
wymienialno¶ci z³otego zbli¿y³o z³otego do prawdziwego pieni±dza.
W 1995 r. przeprowadzono denominacjê
z³otego, która
przesz³a do historii jako "skre¶lenie czterech zer". Unormowanie
sytuacji p³atniczej pozwoli³o te¿ wówczas zapocz±tkowaæ
kszta³towanie
kursu z³otego na rynku walutowym oraz zapewniæ z³otemu status waluty
wymienialnej wed³ug standardu miêdzynarodowego.
Do istotnych zmian dosz³o po 1997 r.
Nowa
Konstytucja zapewni³a mocn± pozycjê Narodowego Banku Polskiego w
systemie instytucji publicznych i zwi±za³a politykê pieniê¿n± z nowym
organem NBP - Rad± Polityki Pieniê¿nej. Sprawowanie nadzoru nad bankami
powierzono Komisji Nadzoru Bankowego, a jego realizacjê Generalnemu
Inspektoratowi nadzoru Bankowego, wydzielonemu w strukturze NBP. W ten
sposób dba³o¶æ o z³otego oraz czuwanie nad stabilno¶ci±
systemu
finansowego sta³y siê g³ównymi celami dzia³alno¶ci polskiego
banku
centralnego.
Po wielu latach Narodowy Bank Polski
sta³ siê bankiem centralnym opartym na najlepszych wzorach.
¼ród³o:
Narodowy Bank Polski / Mennica Polska S.A. / Wikipedia