Producent: NBP - monety Nordic Gold
ID: 991
Moneta obiegowa 2 z³ - 30. rocznica Grudnia 70, 2000
Nomina³: 2 z³
Metal: stop CuAl5Zn5Sn1
Stempel: zwyk³y
¦rednica: 27,00 mm
Waga: 8,15 g
Wielko¶æ emisji: 750.000 szt.
Data emisji monety: 16.11.2000 r.
Moneta obiegowa NG wyemitowana przez NBP dla wa¿nej roli narodowej - pamiêci o Grudniu '70.
Awers monety:
Wizerunek or³a ustalony dla god³a Rzeczypospolitej Polskiej, po bokach or³a oznaczenie roku emisji: 2000, pod or³em napis: Z£ 2 Z£, w otoku napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA poprzedzony oraz zakoñczony sze¶cioma pere³kami. Pod lew± ³ap± or³a znak mennicy: MW.
Rewers monety:
Z prawej strony fragment przedramienia z zaci¶niêt± piê¶ci±. Z lewej strony napis: Grudniowy / bunt / robotniczy / 1970 r.
Na boku napis: NARODOWY BANK POLSKI rozdzielony gwiazdk±.
Projektant monety: Ewa Tyc-Karpiñska
Grudzieñ 1970
Mianem Grudnia 1970 lub rewolty grudniowej okre¶la siê bunt robotniczy w Polsce w dniach 14-22 grudnia 1970 roku (strajki, wiece, demonstracje) g³ównie w Gdyni, Gdañsku i Szczecinie.
Geneza protestów grudniowych
Bezpo¶redni± przyczyn± strajków i demonstracji by³a wprowadzona 12 grudnia podwy¿ka cen detalicznych miêsa, przetworów miêsnych oraz innych artyku³ów spo¿ywczych. Decyzjê w tej sprawie podjêto ju¿ 30 listopada 1970 na posiedzeniu Biura Politycznego PZPR. Od 8 grudnia w Ministerstwie Obrony Narodowej i Ministerstwie Spraw Wewnêtrznych rozpoczêto przygotowania w ramach "ochrony porz±dku i bezpieczeñstwa publicznego" a 11 grudnia jednostki MSW zosta³y postawione w stan pe³nej gotowo¶ci. 12 grudnia wieczorem za po¶rednictwem radia poinformowano spo³eczeñstwo o podwy¿kach cen ¿ywno¶ci g³ównych artyku³ów, ¶rednio o 17% (m±ka o 17%, ryby o 16%, d¿emy i powid³a o 36%). 13 grudnia komunikaty o podwy¿kach cen poda³a prasa.
Przebieg
Spo³eczeñstwo zareagowa³o protestem, zbierano siê na wiecach domagaj±c siê od w³adz cofniêcia podwy¿ki, uregulowania systemu p³ac (w szczególno¶ci zasad naliczania premii) i wreszcie odsuniêcia od w³adzy odpowiedzialnych za podwy¿kê (m.in. W³adys³awa Gomu³ki, Józefa Cyrankiewicza i Stanis³awa Kocio³ka).
14 grudnia
W poniedzia³ek robotnicy ze Stoczni Gdañskiej im. Lenina odmówili podjêcia pracy i wielotysiêczny t³um przed po³udniem uda³ siê pod siedzibê KW PZPR. Za¿±dali spotkania z pierwszym sekretarzem Komitetu Wojewódzkiego PZPR w Gdañsku, a od dyrektora stoczni Stanis³awa ¯aczka podjêcia negocjacji w sprawie cofniêcia podwy¿ek, ich postulaty nie zosta³y jednak spe³nione. Tego dnia dosz³o te¿ do pierwszych staræ ulicznych z pierwszymi ofiarami.
15 grudnia
Nastêpnego dnia og³oszono strajk powszechny; przy³±czy³y siê do niego inne gdañskie przedsiêbiorstwa, robotnicy ze Stoczni im. Komuny Paryskiej oraz pracownicy elbl±skiego Zamechu. ¯±dano m.in. uwolnienia aresztowanych wcze¶niej dzia³aczy. Na wieczór zwo³ano wiec pod siedzib± KW PZPR, podczas marszu demonstranci wdarli siê do gmachu Politechniki Gdañskiej nawo³uj±c studentów do poparcia, udzia³u w manifestacji i prote¶cie, studenci jednak nie chcieli siê anga¿owaæ w konflikt. Robotnicy przemieszczaj±c siê pod budynek KW PZPR, na wcze¶niej zapowiedziany wiec, napotkali na oddzia³y Milicji Obywatelskiej. W³adze, nie chc±c dopu¶ciæ demonstrantów pod budynek partii, podjê³y decyzjê o u¿yciu pa³ek i innych ¶rodków obronnych (w tym gazu ³zawi±cego). W efekcie dosz³o do walk ulicznych i staræ z MO, a w koñcu, pó¼nym wieczorem 15 grudnia, do podpalenia budynku KW PZPR w Gdañsku. Og³oszono strajk okupacyjny. Wojsko i milicja zablokowa³y porty i stocznie. Noc± aresztowano cz³onków komitetu strajkowego w Gdyni.
Jednocze¶nie dosz³o do spisania 8 g³ównych postulatów i przekazania ich przewodnicz±cemu prezydium Miejskiej Rady Narodowej, Janowi Mariañskiemu. Obieca³ on przekazaæ je wicepremierowi Stanis³awowi Kocio³kowi, ¿±daj±c jednak w zamian rozej¶cia siê demonstrantów do domów. W¶ród postulatów by³y m.in. dostosowanie p³ac robotników do ostatniej podwy¿ki cen, podwy¿szenia minimalnego wynagrodzenia (w szczególno¶ci najmniej zarabiaj±cych kobiet), zredukowania rozpiêto¶ci zarobków robotników z zarobkami pracowników umys³owych (w tym tak¿e postulat, ¿e dyrektor przedsiêbiorstwa nie powinien zarabiaæ wiêcej ni¿ 1000 z³ od pracownika posiadaj±cego wy¿sze wykszta³cenie), czy wreszcie ustalenia wysoko¶ci zasi³ku chorobowego w pe³ni odpowiadaj±cemu utraconemu w czasie choroby zarobkowi.
16 grudnia
Strajk rozszerzy³ siê na kolejne zak³ady na Wybrze¿u. Stocznia Gdañska zosta³a otoczona przez wojsko.
17 grudnia Równie¿ przez wojsko zosta³ otworzony ogieñ do udaj±cych siê w czwartkowy poranek do pracy robotników gdyñskiej stoczni. Przynios³o to kolejne ofiary w ludziach. Na ulicach S³upska i Elbl±ga trwaj± demonstracje. Do rzeszy strajkuj±cych w³±czyli siê pracownicy stoczni szczeciñskiej. Jednocze¶nie s³u¿by publiczne zaczynaj± stopniowo t³umiæ strajki i demonstracje na Wybrze¿u.
18 grudnia
Podobnie jak wcze¶niej Stocznia Gdañska, zosta³a otoczona przez wojsko stocznia w Szczecinie. W Elbl±gu zdecydowano siê na u¿ycie si³y co zaowocowa³o starciami z demonstrantami. Do miast pó³nocnej Polski przy³±czy³y siê Bia³ystok, Nysa, O¶wiêcim, Warszawa i Wroc³aw, gdzie zorganizowano nowe strajki. Mia³y one mniejsz± skalê i by³y krótkotrwa³e w przeciwieñstwie do tych z Gdañska, Gdyni czy Szczecina.
19 grudnia W sobotê trwa³ ju¿ tylko strajk w Szczecinie, który dobieg³ koñca 22 grudnia.
Reakcja w³adz pañstwowych
W³adze PZPR (Biuro Polityczne w sk³adzie: W³adys³aw Gomu³ka, Marian Spychalski, Józef Cyrankiewicz, Ignacy Loga-Sowiñski, Stanis³aw Kania, Mieczys³aw Moczar, Wojciech Jaruzelski, Alojzy Karkoszka, Zenon Kliszko, Kazimierz ¦wita³a, Tadeusz Pietrzak) na wie¶æ o wydarzeniach w Gdañsku wyda³y rozkaz u¿ycia broni palnej przeciwko demonstruj±cym, przy czym strza³y po ostrzegawczej salwie w górê zgodnie z rozkazem Gomu³ki mia³y byæ oddawane w nogi. Nast±pi³a interwencja 550 czo³gów i 700 transporterów opancerzonych 8 dywizji zmechanizowanej. Do walki z demonstrantami ruszy³o 5 tysiêcy milicjantów i 27 tysiêcy ¿o³nierzy, Wybrze¿e zosta³o krwawo spacyfikowane. Akcjê tê nadzorowa³ osobi¶cie obecny w trójmie¶cie wiceminister MON Grzegorz Korczyñski.
Bilans wyst±pieñ Bilans grudniowych represji przyniós³ oko³o 39 osób zabitych - 1 w Elbl±gu, 6 w Gdañsku, 13 w Szczecinie i 18 w Gdyni. Rannych zosta³o 1 164 osób. Zatrzymano przesz³o 3 tysi±ce osób. By³y przypadki rozje¿d¿ania ludzi g±sienicami czo³gów. W wyniku staræ oraz wypadków zginê³o te¿ kilku funkcjonariuszy MO oraz ¿o³nierzy LWP, a kilkudziesiêciu zosta³o rannych. Zniszczeniu uleg³o kilkana¶cie pojazdów wojskowych, w tym transportery BTR i czo³gi. Podpalono 17 gmachów (w tym budynek Komitetu Wojewódzkiego PZPR w Gdañsku), rozbito 220 sklepów, podpalono kilkadziesi±t samochodów.
Niektórzy historycy twierdz± ¿e ze wzglêdu na liczbê ofiar, wewn±trzpartyjne rozgrywki w PZPR pos³u¿y³y skompromitowaniu Gomu³ki i w efekcie odsuniêcia go od w³adzy (na stanowisku pierwszego sekretarza KC PZPR zast±pi³ go 20 grudnia Edward Gierek). Hipotezy te potwierdza do pewnego stopnia fakt rozbicia o¶rodka decyzyjnego komunistów na zwalczaj±ce siê stronnictwa (Kliszko, Kocio³ek i Pietrzak), uzurpuj±ce sobie prawo do reprezentowania partii i jej interesów. Brak jasnej strategii dzia³ania i porozumienia miêdzy tymi ugrupowaniami by³ prawdopodobnie jedn± z g³ównych przyczyn tragicznych wydarzeñ.
Z dokumentów IPN wynika, ¿e grudniowe zaj¶cia nie ograniczy³y siê do Wybrze¿a. Do demonstracji i strajków dosz³o tak¿e w Krakowie, Wa³brzychu i innych miastach. Wed³ug ustaleñ historyków w g³êbi kraju strajkowa³o wtedy ponad 20 tysiêcy osób.
Odpowiedzialno¶æ dygnitarzy
Do upadku komunizmu nikt z decydentów nie poniós³ odpowiedzialno¶ci za masakrê robotników wydarzeniach grudniowych 1970 roku. Jedynym oficjalnym gestem by³o przeproszenie za b³êdy i obietnica ludzkich rz±dów podczas spotkania Gierka z robotnikami w Gdañsku po zaj¶ciach na Wybrze¿u.
Zmiana ustroju umo¿liwi³a zmianê tego podej¶cia. W 1995 roku ówczesna Prokuratura Wojewódzka w Gdañsku wnios³a do S±du Wojewódzkiego akt oskar¿enia przeciwko Jaruzelskiemu, Kocio³kowi, Tuczapskiemu oraz dowódcom wojsk t³umi±cych protest. Pierwsze zebranie s±du odby³o siê w marcu 1996 roku. 3 lata pó¼niej proces przeniesiono do Warszawy.
Do wydarzeñ Grudnia'70 odwo³uje siê utwór Ballada o Janku Wi¶niewskim oraz film Andrzeja Wajdy Cz³owiek z ¿elaza.
¼ród³o: NBP / Mennica Polska / Wikipedia
|
Dostêpno¶æ: produkt dostêpny
|
|