Stanisław
Leszczyński - najdłużej żyjący król Polski uwieczniony na
monecie obiegowej NG, która zapewne przetrwa jeszcze
dłużej...
Lekcja
historii, piękna ozdoba kolekcji i duma kolekcjonera !
- Awers:
wizerunek orła ustalony dla godła Rzeczypospolitej Polskiej, po bokach
orła oznaczenie roku emisji: 20-03, pod orłem napis: ZŁ 2 ZŁ, w otoku
napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA poprzedzony oraz zakończony sześcioma
perełkami. Pod lewą łapą orła znak mennicy:m/w .
- Rewers:
popiersie króla Stanisława Leszczyńskiego. U góry
półkolem napis: STANISŁAW LESZCZYŃSKI. Na prawym ramieniu
króla ozdobny ornament. U dołu herb Leszczyńskiego -
"Wieniawa". Po bokach herbu lata panowania: z lewej strony 1704 / 1709,
z prawej 1733 / 1736.
Stanisław Bogusław Leszczyński herbu Wieniawa urodził się
20 października 1677 r. we Lwowie, zmarł w dniu 23 lutego 1766 r. w
Lunéville we Francji. Leszczyński był królem
Polski w latach 1704-1709 i 1733-1736, księciem Lotaryngii i Baru w
latach 1738-1766, a przy tym - najdłużej żyjącym królem
Polski.
Ciekawostką jest fakt, iż król zmarł nie ze względu na
podeszły wiek, ale w wyniku poparzeń, którym uległ w wieku
89 lat, gdy jego strój
zapalił się od iskry z kominka.
Przerwane panowanie
Po zajęciu Warszawy przez wojska szwedzkie w 1704 r., wroga
królowi Augustowi II Saskiemu szlachta polska zawiązała
konfederację warszawską i 16 lutego zdetronizowała króla.
Leszczyński, jako delegat konfederacji spotkał się w kwietniu z
królem szwedzkim Karolem XII w Lidzbarku Warmińskim.
Szwedzki władca doceniając jego wpływy w Wielkopolsce wysunął go jako
kandydata do tronu. Leszczyński początkowo złożył zobowiązanie, że
koronę przyjmie jedynie w depozyt i przekaże ją Jakubowi Sobieskiemu.
Obietnicy nigdy nie dotrzymał.
W lipcu tegoż roku, sejm elekcyjny, zwołany w szwedzkim obozie
wojskowym pod Warszawą, potwierdził formalnie wybór nowego
króla. Dopiero jednak w dniu 4 października 1705 r. został
koronowany na króla Polski w kolegiacie św. Jana Chrzciciela
w Warszawie przez arcybiskupa lwowskiego Konstantego Zielińskiego.
Przez cały 5-letni okres panowania Leszczyńskiego trwała w Polsce wojna
przeciwko szwedzkiej okupacji, przy czym August II Mocny (Wettin)
dopiero w 1706 r. zrzekł się swej polskiej korony na rzecz nowego
króla (Pokój w Altranstädt).
Co ciekawe znalezione zostały listy pomiędzy Leszczyńskim a Karolem XII
dotyczącego rozbioru Polski przez armię szwedzką przy oddzieleniu dla
Leszczyńskiego księstwa Wielkopolski!
Po zniszczeniu przez Rosjan ekspedycyjnej armii szwedzkiej pod Połtawą
w dniu 8 lipca 1709 r., Szwedzi opuścili także ziemie Rzeczypospolitej.
W ślad za nimi wrócił August II, znów jako
król Polski, a Leszczyński, wraz ze swymi licznymi
zwolennikami, udał się na emigrację do Stambułu. Tam zabiegał u sułtana
o wojnę Turcji przeciwko Rosji i Rzeczypospolitej, do czego nie doszło.
Przez kolejne 22 lata Stanisław Leszczyński przebywał we Francji. W
roku 1725, dzięki wstawiennictwu Markizy de Prie, jego córkę
Marię poślubił król Francji - 15-letni wówczas
Ludwik XV, młodszy od swej wybranki o 6 lat.
Ludwik XV angażował się później bezpośrednio, wszak bez
powodzenia, w powrót swego teścia na tron Polski, zwolniony
przez śmierć Augusta II w 1733 r. Mianowicie Stanisław Leszczyński
pojechał wtedy na elekcję do Warszawy, mocno wspierany pieniędzmi przez
swego zięcia.
W dniu 12 września 1733 r. w Warszawie Leszczyński wybrany został przez
13 tysięcy szlachty królem Polski, a w dniu 5 października
stronnicy Sasa pod osłoną korpusu rosyjskiego feldmarszałka Lacy`ego
ogłosili Augusta III królem Polski we wsi Kamion na Pradze.
Ponowny wybór Leszczyńskiego stał się powodem wojny o
sukcesję polską o tron polski. Nastąpiła zbrojna interwencja Rosji,
Austrii i Saksonii, za których protekcją obwołany został
królem August III Wettin. Stronnictwo Leszczyńskiego stawiło
większy opór jedynie w Gdańsku, licząc tam na pomoc
francuską.
Faktycznie przybył niewielki francuski oddział interwencyjny pod
dowództwem hrabiego Plélo, ale został rychło
rozbity przez Sasów i Rosjan, zaś Gdańsk skapitulował po
kilkumiesięcznym oblężeniu.
Stronnicy Leszczyńskiego uznali wówczas Augusta III,
natomiast on sam przebrany za chłopa uciekł do Królewca w
Prusach Książęcych, wówczas zawiązała nowa zbrojna
konfederacja dzikowska w obronie jego elekcji.
Po jej rozbiciu w Puszczy Kurpiowskiej i po porozumieniu się Francji i
Austrii - Stanisław Leszczyński zmuszony został do zrzeczenia się
korony i powrócił do Francji. O tym, że chciał wzmocnienia
władzy centralnej, zniesienia poddaństwa chłopów,
ograniczenia liberum veto itp. zaświadczył tylko w swej książce
"Głos wolny wolność
ubezpieczający", datowanej na rok 1733, ale wydanej w 1748
r.
Lotaryngia
We Francji Stanisław Leszczyński ustanowiony został przez Ludwika XV
dożywotnim władcą bogatego księstwa Lotaryngii, którym
sprawiedliwie i mądrze zarządzał, uzyskując u miejscowej ludności
przydomek króla-dobrodzieja. Wsławił się głównie
jako mecenas sztuki i nauki. Był ujmującym, wykształconym poliglotą,
typowym arystokratą szlacheckim.
Stanisław Leszczyński w sztuce
Persona Stanisława Leszczyńskiego wykorzystana była w sztuce jako
symbol polskości wielkiej i dumnej, a także niewinnej wobec historii. W
1840 roku Giuseppe Verdi komponuje operę
"Un giorno di regno"
("Jednodniowe panowanie"). Król Stanisław występuje tam w
roli głównej wątku komediowo-miłosnego. W latach 90 XIX
wieku Alfred Jarry pisał także sztukę
"Ubu roi ou les Polonais"
("Król Ubu, czyli Polacy").
Stanisław Leszczyński występuje tam jako wieśniak. Takie ujęcie
wskazuje albo nieznajomość historii Polski przez autora, albo modne
wtedy uwydatnienie, iż wieś zawiera w sobie najwyższe
królewskie cnoty (na przykład Stanisław Wyspiański mawiał,
iż żeniąc się z chłopką, poślubił "Piastkę"). Leszczyński występuje
również w adaptacji operowej "Króla Ubu" - w
operze
"Ubu Rex"
Krzysztofa Pendereckiego.
Inne dzieła sztuki opisujące Stanisława Leszczyńskiego to także
królewskie portrety czasów oświecenia, jednak
najbardziej znany obraz króla to autorstwa Jana Matejki.
Malarz nawiązuje tam do wyglądu Leszczyńskiego przed objęciem tronu.
Przedstawienie króla w kontuszu i żupanie, o fryzurze i
wąsach typowo szlacheckich dodatkowo uwydatnia prawdziwie polski
wizerunek króla Stanisława w przeciwieństwie do
króla Augusta II. Istnieje ciekawa sztuka Stefana
Bratkowskiego
"Marivaudage"
opowiadająca o ostatnim okresie życia Leszczyńskiego.
źródło: NBP /
Mennica Polska / Wikipedia