Teleskop - przyrząd
optyczny złożony z dwóch elementów optycznych:
obiektywu i okularu (teleskop soczewkowy) lub z okularu i zwierciadła
(teleskop zwierciadlany) połączonych tubusem. Służy do powiększania
odległych obrazów. Zarówno teleskop soczewkowy,
jak i teleskop zwierciadlany dają obraz rzeczywisty powiększony,
odwrócony (soczewkowy).
Buduje się wiele rodzajów teleskopów od prostych
przyrządów optycznych służących do obserwacji krajobrazu po
złożone urządzenia służące w astronomii (głównie teleskopy
zwierciadlane, np. teleskop Hubble'a). Znaczna większość używanych na
świecie teleskopów o przeznaczeniu astronomicznym to sprzęt
amatorski znajdujący się w prywatnych rękach miłośników
astronomii. Hobby jakim jest oglądanie obiektów niebieskich
zyskało w ciągu ostatnich lat również w Polsce ogromne
rzesze entuzjastów czego skutkiem jest znaczna ilość
nierzadko nawet dość zaawansowanego optycznie sprzętu w rękach
amatorów.
Teleskop optyczny umożliwia otrzymywanie wiernego (zarówno
pod względem rozmieszczenia przestrzennego
szczegółów, jak i rozkładu jasności), możliwie
najjaśniejszego obrazu badanego wycinka nieba lub obiektu
astronomicznego. Zastosowanie w teleskopie zwierciadeł lub soczewek o
dużej średnicy umożliwia wychwycenie rozproszonego światła pochodzącego
od odległych obiektów dzięki czemu możliwa jest obserwacja
lub rejestracja fotograficzna nawet bardzo słabo widocznych
obiektów.
Użycie teleskopu umożliwia również znaczne zwiększenie
zdolności rozdzielczej, dzięki czemu stają się rozróżnialne
obiekty (np. składniki gwiazdy podwójnej), które
nieuzbrojonym okiem są widoczne jako pojedynczy obiekt. Powstający na
powierzchni ogniskowej obraz może być zarejestrowany na kliszy
fotograficznej, za pomocą detektora CCD współpracującego z
komputerem lub przez inne przyrządy, np. fotometry, spektrografy,
umieszczone w tej płaszczyźnie lub w innym miejscu, do
którego promieniowanie z płaszczyzny ogniskowej zostanie
doprowadzone przez odpowiednie układy optyczne. W zależności od tego,
czy do skupienia dających obraz promieni wykorzystuje się zjawisko
załamania czy odbicia, teleskopy dzielą się na refraktory i reflektory
(jak również teleskopy złożone wykorzystujące
zarówno soczewki jak i zwierciadła).
Do obserwacji fotograficznych nieba używa się teleskopów, w
których zwierciadło główne jest sferyczne, a wady
optyczne obrazu są zmniejszone przez umieszczenie na drodze wiązki
promieniowania asferycznej (w teleskopie zwanej kamerą Schmidta) lub
wypukło-wklęsłej soczewki (menisku) w teleskopie zwanej kamerą
Maksutowa soczewki korygującej. Gdy zwierciadła główne i
wtórne mają kształt odpowiednio dobranych hiperboloid, jest
możliwe uzyskanie w ognisku Cassegraina stosunkowo dużego pola widzenia
wolnego od zniekształceń (układ Ritcheya–Chretiena). Ze
względu na osiągane powiększenia teleskopy są zazwyczaj wyposażone w
dodatkowa lunetę wizualną (szukacz), umożliwiającą odszukanie i wstępną
identyfikację badanego obiektu.
Elementy optyczne teleskopu są zwykle montowane tak, by mogły obracać
się wokół 2 osi. W montażach paralaktycznych jedna z osi
skierowana jest na biegun nieba (oś rektascensji, godzinna), a druga
jest prostopadłej do niej (oś deklinacji). Specjalny mechanizm zegarowy
z napędem obraca teleskop wokół osi rektascensji,
kompensując pozorny ruch obrotowy nieba, dzięki czemu teleskop
„patrzy” podczas obserwacji cały czas na badany
obiekt. Dzięki stosowaniu komputerowych układów sterowania
coraz częściej wykorzystywane są także montaże azymutalne, w
których korygowane są jednocześnie obie osie - w tym
przypadku żadna z nich nie jest skierowana na biegun nieba - oś azymutu
wskazuje zenit, a prostopadła do niej oś wysokość nad horyzontem.
Ze względu na zakłócający wpływ atmosfery ziemskiej
ograniczający jakość uzyskiwanych obrazów teleskopy
umieszcza się w obserwatoriach położonych wysoko w górach
jak również w przestrzeni kosmicznej (największym teleskopem
kosmicznym jest umieszczony w 1990 r. na orbicie okołoziemskiej
Teleskop Kosmiczny Hubble'a). Jednak ponieważ wielkość
teleskopów umieszczanych w kosmosie ograniczona jest
dostępnymi środkami transportowymi, a serwisowanie ich na orbicie
niezwykle skomplikowane (czego dowiodła misja teleskopu Hubble'a) od
wielu lat poszukuje się innych rozwiązań mających na celu eliminowanie
zakłócającego wpływu atmosfery.
Najważniejszym osiągnięciem w tej dziedzinie jest zastosowanie cienkich
luster, których kształt jest w czasie rzeczywistym
korygowany tak, by anulować zniekształcenia fali światła docierającej
do powierzchni lustra. Systemy takie, określane jako układy adaptywnej
optyki, pozwalają obecnie osiągać w przypadku największych
teleskopów, takich jak Large Binocular Telescope, osiągać
rozdzielczość trzydziestokrotnie przewyższającą możliwości HST. Są
jednak obszary, które wymagają umieszczenia
teleskopów poza atmosferą. W szczególności
całkowita nieprzezroczystość atmosfery dla promieniowania
rentgenowskiego powoduje, że teleskopy rentgenowskie są umieszczane
wyłącznie na sztucznych satelitach.
Największe na świecie
teleskopy:
* - uruchomione w 1992 roku
Obserwatorium Keck na Manua Kea na Hawajach – interferometr
składający się z dwóch teleskopów o zwierciadłach
średnicy 9,8 metra każde, umieszczonych w osobnych kopułach,
* - budowany od 2005 LBT - Large
Binocular Telescope - składający się z dwóch zwierciadeł o
średnicy 11,9 metra zamontowanych na wspólnym montażu
znajdujący się w Mount Graham International Observatory w Arizonie.
Stan na lipiec 2007 - oba lustra zostały zamocowane a system kontrolny
uruchomiony. Uzyskane zostały pierwsze obrazy (na razie z jednego ze
zwierciadeł),
* - montowany od 1998 roku Very Large
Telescope (VLT) wykorzystujący cztery współdziałające jako
interferometr optyczny teleskopy o średnicy 8,2 metra każdy. Teleskop
został zbudowany w Paranal Observatory na Cerro Paranal w Chile - a
jego budowę ukończono w 2005 roku.
źródło: Wikipedia