Projekt nawiązuje do
serii monet „Poczet Królów i Książąt
Polski” emitowanej przez NBP w latach 1979-2005. W tym czasie
wybito w Mennicy monety poświęcone 23 królom i książętom.
Inspiracją były rysunki Jana Matejki. Nie wszystkie portrety
władców opracowane przez słynnego malarza zostały
wyemitowane.
Na awersach umieszczone są
popiersia i półpostaci władcy, po drugiej stronie znajdują
się historyczny herb i łaciński zapis imienia oraz tytulatury
królewskiej. Stanowi to nawiązanie do oryginalnych monet
Polski Królewskiej.
August III zwany Grubym, Gnuśnym (niem. Friedrich August II
) - ur. 17 października 1696 w Dreźnie, zm. 5 października 1763 w
Dreźnie, syn Augusta II z saskiej dynastii Wettynów i
Krystyny Eberhardyny Bayreuckiej - król Polski i wielki
książę litewski w latach 1733-1763.
Augustus III, Dei Gratia rex Poloniae, magnus dux Lithuaniae, Russie,
Prussiae, Masoviae, Samogitiae, Kijoviae, Volhyniae, Podoliae,
Podlachiae, Livoniae, Smolensciae, Severiae, Czerniechoviae, nec non
haereditarius dux Saxoniae princeps et elector etc.
August III, z Bożej łaski król Polski, wielki książę
litewski, ruski, pruski, mazowiecki, żmudzki, kijowski, wołyński,
podolski, podlaski, inflancki, smoleński, siewierski, czernihowski, a
także dziedziczny książę saski i książę-elektor.
Życie i działalność
Młodość
W 1711 r. pod opieką wojewody inflanckiego Józefa Kosa
wyruszył w podróż po Europie, podczas której Kos
udaremnił porwanie królewicza przez agentów
brytyjskich w czasie karnawału w Wenecji. W 1712 r., uwalniając się
spod wpływu swojej luterańskiej babki Anny Zofii, potajemnie przeszedł
w Bolonii na katolicyzm. W 1714 r. nieudaną próbę porwania
królewicza z Kolonii przeprowadzili agenci szwedzcy. W 1719
r. ożenił się z księżniczką austriacką Marią Józefą. Właśnie
za jego panowania powstało słynne powiedzenie Za króla Sasa
jedz pij i popuszczaj pasa!
Portret Fryderyka Augusta
w wieku młodzieńczym (1716)
Elekcja
Po śmierci Augusta II Mocnego w 1733 r. zawarł traktat z Austrią (w
którym w zamian za poparcie swojej kandydatury uznał sankcję
pragmatyczną Karola VI Habsburga) i z carycą Anną Iwanowną (zobowiązał
się przestrzegać zasad ustrojowych Rzeczypospolitej i zgodził się, by
faworyt rosyjski Ernest Jan Biron objął w lenno Kurlandię).
Sejm konwokacyjny 22 maja 1733 przyjął uchwałę o wykluczeniu
cudzoziemców do korony polskiej. 11 sierpnia nastąpiła
zbrojna interwencja Rosji, która wspierana przez dyplomację
Austrii i Saksonii, wprowadziła do Polski 32 000 żołnierzy. Na sejmie
elekcyjnym na Woli 12 września 13 000 szlachty obwołało ponownie
królem Stanisława Leszczyńskiego, który
przyjechał na elekcję z Francji, mocno wspierany pieniędzmi przez swego
zięcia, króla Francji Ludwika XV Burbona. 29 września na
Pragę dotarły wojska rosyjskie. 5 października 1733 we wsi Kamion na
Pradze 3000 stronników saskich pod osłoną rosyjskiego
korpusu generała Piotra Lacy'ego ogłosiło królem Augusta
III.
W dniu 17 stycznia 1734 r. w katedrze na Wawelu August III został
koronowany
na króla Polski przez biskupa krakowskiego Jana Aleksandra
Lipskiego. Ten wybór stał się powodem wojny o sukcesję
polską. W maju 1734 nastąpiła interwencja sił francuskich,
które pod wodzą hrabiego de Plélo bezskutecznie
próbowały przyjść z pomocą oblężonemu w Gdańsku przez Rosjan
i Sasów Stanisławowi Leszczyńskiemu. 7 lipca Gdańsk
skapitulował po kilkumiesięcznym oblężeniu. 5 listopada stronnictwo
Leszczyńskiego zawiązało antysaską konfederację dzikowską.
W 1736 odbył się jedyny niezerwany w czasie panowania Augusta III sejm
tzw. pacyfikacyjny, na którym potwierdzono jego tytuł
królewski.
August III w stroju polskim
Polityka zagraniczna
Okres trzydziestoletnich rządów Augusta III nie został
zmącony formalnie żadną wojną zewnętrzną w Polsce, choć król
wciągnął Saksonię w trzy wojny pomiędzy Prusami i Austrią o Śląsk,
mający dla Polski żywotne znaczenie. W 1745 Francja poparła jego
kandydaturę na cesarza Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu
Niemieckiego.
W 1745 zawarł pokój drezdeński z Prusami a
w 1746 traktat subsydiarny z Francją Ludwika XV, w 1746 wynajął 7000
wojska saskiego Anglii. W 1756 Saksonia została zaatakowana przez Prusy
na początku wojny siedmioletniej, sam August III kapitulował w Pirnie.
Dla Polski był to koniec okresu spokoju, przez kraj przechodziły teraz
zmierzające na zachód armie rosyjskie, rekwirując a niekiedy
grabiąc całe wsie i miasta. W dodatku Fryderyk II wszedł w posiadanie w
Saksonii polskich stempli menniczych, co pozwoliło mu zalać
Rzeczpospolitą bezwartościową monetą.
Sprawy wewnętrzne
Król nie troszczył się zbytnio o siłę militarną
Rzeczypospolitej, więcej uwagi poświęcając własnemu wystawnemu życiu i
powiększaniu bogactwa swego drezdeńskiego dworu. Był wielkim znawcą i
mecenasem sztuki, zwłaszcza malarstwa, wzbogacając Galerię Drezdeńską o
arcydzieła malarstwa klasy światowej. W 1733 Jan Sebastian Bach
dedykował mu swoją wielką mszę h-moll, jedno z największych dzieł w
historii muzyki światowej.
W Rzeczypospolitej przebywał bardzo rzadko,
odbywając tylko rady senatu i podpisując dokumenty we Wschowie, dokąd
mu było najbliżej z elektoratu, do którego też szybko
wracał. Nie nauczył się też nigdy języka polskiego, ani nawet łaciny,
powszechnie w Polsce używanej. W swej polityce zagranicznej opierał się
na Rosji. Bezpośrednio polityką, zarówno państwa jak i
dworu, kierował główny doradca króla,
"premier-minister" Saksonii i Polski, Henryk Brühl,
który dla współczesnych stał się synonimem
korupcji i złotych czasów saskich. Streszczały się one w
powiedzeniu: Za króla Sasa jedz, pij i popuszczaj pasa.
Rzeczpospolita
Rzeczpospolita okupiła swoją neutralność i nieangażowanie się w wojny
znacznym osłabieniem swojej pozycji na arenie międzynarodowej. Z
głównej aktorki polityki europejskiej XVII wieku
przeistoczyła się faktycznie w jej bierną obserwatorkę.
Po części rekompensował jej to stały wzrost gospodarczy i odbudowa
kraju w warunkach pokoju. Począwszy od lat 30. zauważalny był
rozwój gospodarki Polski, m. in. dzięki zastosowaniu w
ekonomiach królewskich zdobyczy saskiej kameralistyki,
napłynęło również wielu artystów,
architektów i rzemieślników saskich,
którzy sprawili iż Rzeczpospolitą pokryły najmodniejsze
budowle magnackie, wcale nieustępujące poziomem artystycznym od reszty
Europy. Wystąpiło znaczne ożywieniu handlu zagranicznego z Saksonią i
Turcją, zmalał zaś tranzyt towarowy przez Rzeczpospolitą z Rosji,
która towary eksportowe do Europy kierowała przez własne
porty na Bałtyku.
Za początek Oświecenia w Polsce przyjmuje się rok 1740. Począwszy od
lat 40. zauważalny staje się rozwój szkół
jezuickich, kolegia jezuickie wobec upadku Akademii Krakowskiej
przejmują na swoje barki ciężar szkolnictwa wyższego.
Wówczas to Stanisław Konarski inicjuje reformę wszystkich
szkół pijarskich w duchu europejskiego Oświecenia. W 1747
bracia-biskupi Andrzej Stanisław i Józef Andrzej Załuscy
otwierają pierwszą polską publiczną Bibliotekę Załuskich w Warszawie.
W okresie panowania Augusta III nastąpiła faktyczna fragmentacja
Rzeczypospolitej. Podzieliła się ona na prawie suwerenne państewka
magnackie z własną armią, formalnie tylko pozostające w granicach
królestwa. Np. armia prywatna Czartoryskich, niewiele tylko
ustępowała liczebnie armii królewskiej, a była przy tym
lepiej wyekwipowana i wyszkolona. Wobec faktu, iż od 1736 żaden sejm
nie doszedł do skutku, ciężar władzy ustawodawczej spoczął teraz na
niższej strukturze prawodawczej - sejmikach. Uchwalały one tzw. lauda
sejmikowe, w oparciu o które działała administracja w
poszczególnych województwach.
Największe rody magnackie, często wspierane przez państwa ościenne,
rozgrywały między sobą nieustanną grę o wpływy, czego efektem był
faktyczny paraliż państwa, gdyż nie pozwolono by
którakolwiek z fakcji uzyskała przewagę. Tak robili
Radziwiłłowie, Braniccy, Ogińscy, Czartoryscy, Sapiehowie, Potoccy,
Lubomirscy, Rzewuscy i wiele innych rodów w Koronie i na
Litwie. Główne, przeciwstawne sobie obozy reprezentowało
stronnictwo prorosyjskie Czartoryskich i Poniatowskich (tzw.
obóz Familii), oraz stronnictwo propruskie Potockich.
Pomiędzy nimi istniała jeszcze tzw. Kamaryla Mniszcha czyli
obóz prosaski. Osobną partię stanowili też
później stronnicy hetmana Branickiego. W 1763 Czartoryscy
planowali przeprowadzić zamach stanu z pomocą Rosji i odsunąć Augusta,
lecz wcześniej umarł sam król.
August III Wettin zmarł 5 października 1763 r. w Dreźnie, został
pochowany w tamtejszym kościele pałacowym.
Ciekawostki
Zgodnie z niechętną Wettinowi "czarną legendą" spopularyzowaną
szczególnie przez Władysława Konopczyńskiego August III miał
z upodobaniem strzelać do psów i kotów ze swojego
okna Pałacu Saskiego w Warszawie i całymi dniami wycinać figurki
żołnierzy z papieru. Dzięki badaniom prof. Jacka Staszewskiego, należy
opinie te jednak zarzucić. August III był jednym z najbardziej
pracowitych polskich władców, czego dowodem może być ogromna
ilość dokumentów, pism i listów przezeń wydanych.
To do niego zwrócił się Johann Sebastian Bach z prośbą o
nadanie tytułu nadwornego kompozytora. Przesłał Kyrie i Gloria Wielkiej
mszy h-moll.