Mona Lisa (wł.
i hiszp.: La Gioconda; fr.: La Joconde) - obraz olejny
namalowany na drewnie topoli o wymiarach 77 cm x 53 cm przez sławnego
malarza włoskiego renesansu, Leonarda da Vinci.
Obraz powstał w początkach XVI wieku (ok. 1502 - 1507), a obecnie
znajduje się w paryskim Luwrze, będąc własnością rządu Francji.
"Mona Lisa" jest obrazem charakteryzującym się raczej ciemnymi i
chłodnymi barwami. Dominuje w nim zieleń i to zarówno w
szacie samej Mony, jak i w znajdującym się za nią lesie. Kompozycja
jest zdecydowanie statyczna, jednakże otwarta.
Portret ten od wieków zachwyca historyków i
twórców, a także zwykłych ludzi.
Niektórzy z nich sądzą nawet, że Leonardo, który
jak na epokę, w której żył był wyjątkowo inteligentny i
oświecony (wręcz wyprzedzał swoją epokę), stworzył swój
ukryty autoportret, a wyraz twarzy zwany "enigmatycznym uśmiechem" ma
wyśmiewać nierozumność ludzi, którzy tego nie widzą. Jest to
jeden z najsłynniejszych i najbardziej cenionych obrazów z
czasów renesansu.
Tożsamość modelki
Większość ekspertów twierdzi, że modelką jest kobieta o
imieniu Lisa Gherardini, żona bogatego florenckiego kupca Francesco
Giocondo (stąd tytuł La Gioconda), który zamówił
ten portret u da Vinci. Portret zawisnąć miał w jadalni, stąd jego
niewielkie rozmiary. Ze względu na opieszałość Leonarda, Francesco
Giocondo odmówił zapłaty za gotowy obraz. Malarz zabrał
ukończony obraz do Francji i nigdy nie przekazał w ręce Giocondy. Na
początku XX wieku pojawiło się wiele wątpliwości i niepotwierdzonych
hipotez związanych z tożsamością Mony Lisy.
Niektórzy uznali, że do tego obrazu odnoszą się słowa -
głoszone przez Leonarda w ostatnich latach jego życia -
mówiące o portrecie pewnej damy z Florencji wykonanym na
zlecenie Giuliano de' Medici, co wykluczałoby Lisę Gherardi, z powodu
braku jej powiązań z de' Medici.
Pierwsze zapisy o modelce obrazu pojawiły się w 1550 r., w pierwszej
historii krytycznej sztuki włoskiej, Giorgio Vasariego,
który napisał: "Leonardo namalował dla Francisco del
Giocondo portret żony Mony Lisy". Jednak w 1911 r. po kradzieży obrazu
z Luwru, zaczęto podawać w wątpliwość słowa Vasariego. Wysuwano
przypuszczenia, że tajemnicza kobieta była jedynie wytworem wyobraźni
malarza lub że portret przedstawia samego da Vinci.
Historyk sztuki, Giuseppe Pallanti, w swojej książce zatytułowanej Mona
Lisa, kobieta naiwna, potwierdza tezę Vasariego, opierając się
gruntownych studiach nad źródłami, jakie stanowiły dla niego
bogate zbiory dokumentów z epoki, zachowane w Archiwum
Państwowym we Florencji. Pallanti w swojej pracy zapewnia, że ma
wystarczające podstawy, aby potwierdzić istnienie Lisy Gherardini oraz
jej związek z obrazem.
Inną hipotezę przedstawia dr Lilian Schwartz, sugerując, że obraz
przedstawia samego Leonarda da Vinci. Schwartz użyła komputerowego
programu do cyfrowego porównania rysów twarzy
Mony Lisy i Leonarda i doszła do wniosku, że obie postaci mają
identyczne umiejscowienie i wymiary nosa, ust, podbródka
oraz czoła. Przeciwnicy tej teorii podkreślają, że podobieństwo może
wynikać z faktu, że porównywała ona twarz malarza używając
jego autoportretu. Wskazane podobieństwo może więc wynikać z tego, że
autorem obu dzieł jest ta sama osoba. Nie ma również dowodu
na to, że porównywana rycina była rzeczywiście autoportretem
Leonarda.
W książce Misery of the Mona Lisa dziennikarka, Rina de' Firenze
przedstawia wczesne życie da Vinci i jego matki Catriny, twierdząc, że
to właśnie ona jest przedstawiona na portrecie. Natomiast Maike
Vogt-Lüerssen przestawia przesłanki przemawiające za tym, że
przedstawioną kobietą jest Izabela Aragońska - księżna Mediolanu.
Miałyby o tym świadczyć takie fakty jak strój modelki,
wskazujący na powiązania z rodziną Visconti-Sforza oraz podobieństwo do
innego obrazu księżnej.
Debatę wydaje się zamykać książka wydana przez muzeum Luwr Leonardo Da
Vinci At The Louvre, w której autorzy twierdzą, że odkryte w
ciągu ostatnich lat dokumenty potwierdzają, że postać na obrazie to
Lisa Gherardini.
We wrześniu 2006 francuscy eksperci ogłosili, że Mona Lisa podczas
pozowania mistrzowi była w ciąży lub zaraz po porodzie. "Dzięki
najnowszej technologii odkryliśmy, że Mona Lisa okrywała suknię
specjalnym woalem z gazy, jaki niegdyś nosiły kobiety w ciąży lub zaraz
po porodzie" - powiedział telewizji LCI Michel Menu. Wielu
ekspertów już od dawna sugerowało, że Lisa Gherardini w
trakcie pozowania była w ciąży. Potwierdzają to jej nabrzmiałe sutki i
powiększone piersi.