10 dolarów, Tiffany Art V

Barok (z por. barocco - "perła o nieregularnym kształcie", lub z fr. baroque - "bogactwo ozdób") - główny kierunek w kulturze środkowo i zachodnioeuropejskiej, którego trwanie datuje się na zakres czasowy: od końca XVI wieku do XVIII wieku. Barok obejmował wszystkie przejawy działalności literackiej i artystycznej, a także filozofię i architekturę. U jego podstaw leżał sprzeciw wobec renesansowego klasycyzmu, głęboka religijność, mistycyzm i egzystencjalny niepokój.

Termin
Początkowo sporadycznie używana nazwa barok była terminem o charakterze pejoratywnym. W XVIII wieku oznaczała ona wszelkie dziwactwa i zwyrodnienia (m.in. nowych tendencji w rzeźbie Michała Anioła), jakie pojawiały się w sztuce XVI-XVII wieku. Myśl epoki Oświecenia, która jako pierwsza zrodziła mocny fundament ukształtowanej później krytyki literackiej, nie uznawała bowiem działalności artystów barokowych za przejaw nowej epoki. Przykładem może być dzieło Jacoba Burckhardta Der Cicerone (1855), które wprost nazywa barok zwyrodniałą formą renesansu. Opinia taka utrwaliła się na długi czas, zwłaszcza w dziedzinie literatury; należne miejsce sztuce baroku przywróciły dopiero badania XX-wieczne.

Wiadomości ogólne
Barok wyrósł na gruncie renesansu i manieryzmu, we Włoszech, w II połowie XVI wieku. W XVII stuleciu rozpowszechnił się w niemal całej Europie, chociaż jego najsilniejszym ośrodkiem pozostała Italia. W XVIII wieku najpierw przeszedł w rokoko, a potem ustąpił miejsca klasycyzmowi w sztuce i oświeceniu w nauce.

Jego nazwa o niewyjaśnionej genezie prawdopodobnie pochodzi od słowa barocco, które po portugalsku oznacza perłę o nieregularnym kształcie. W odniesieniu do kierunku w sztuce użyli jej jako pierwsi w połowie XIX wieku Jacob Burckhardt i Wilhelm Lübke. Z kolei Benedetto Croce w 1929 przeniósł ją na całokształt kultury.

Najważniejszymi cechami baroku są:
* bogactwo środków
* oryginalność
* kontrast
* ruch
* patos
* emocjonalność
* łączenie różnych elementów
* nawiązywanie do kultury ludowej, współczesności i codzienności
* tematyka religijna i mitologiczna
* dynamika
* ekspresja, teatralność
* znaczna rola koloru
* posługiwano się alegorią i personifikacją
* światłem wydobywano dominantę (czyli motyw najważniejszy)
* w kompozycji dominują kierunki ukośne

W zakresie formy barok dążył przede wszystkim do jak najsilniejszego oddziaływania na odbiorcę. Jeśli chodzi o treść, barok wyznawał po pierwsze konserwatyzm (choć w mniejszym stopniu dotyczy to nauk przyrodniczych).

Rzeźba
Wzorem dla rzeźby barokowej była rzeźba antyczna. Rzeźba barokowa wyróżniała się swoją siłą ekspresji. Była wykonywana w marmurze, drewnie, brązie i stiuku. Często tworzono figury monumentalne i kompozycje wielopostaciowe. Ich forma była często spiralna, co nadawało im jeszcze więcej lekkości i dynamizmu. Tworzono liczne dekoracje kościołów i pałaców, pomniki i nagrobki. Łączono rzeźbę z architekturą, malarstwem i fontannami, stosowano grę świateł.

Prekursorami nowego stylu byli żyjący w XVI wieku Włosi: Baccio Bandinelli, Benvenuto Cellini, Giambologna i Michał Anioł. W dojrzałym okresie jego największym mistrzem był Giovanni Lorenzo Bernini. Wybitnymi artystami byli również:
* we Włoszech: Alessandro Algardi,
* we Francji: Antoine Coysevox, François Girardon i Pierre Puget,
* w Hiszpanii: Alonso Cano i Juan Martínez Montañés,
* w Niderlandach: François Duquesnoy i Adriaen de Vries,
* w Niemczech: Egid Quirin Asam, Ferdynand Maksymilian Brokoff, Ignaz Günther, Balthasar Permoser i Andreas Schlüter (pochodzący prawdopodobnie z Gdańska).

Malarstwo
Malarze baroku podejmowali najczęściej tematykę religijną, mitologiczną, alegoryczną, historyczną i portretową. Popularność zaczęły zdobywać pejzaże, sceny rodzajowe i martwe natury. Stosowano chętnie światłocień, bogatą symbolikę i efektowny iluzjonizm.

Podwaliny pod nowy styl w malarstwie położyli artyści włoscy XVI wieku: Michał Anioł, Tintoretto, Tycjan i Paolo Veronese. W czasach dojrzałego Baroku najważniejszym ośrodkiem malarstwa pozostała Italia. Jej największą indywidualnością był Caravaggio. Oprócz niego sławę zyskali Pietro da Cortona, Domenichino, Artemisia Gentileschi, Luca Giordano, Guercino, Giovanni Battista Piazzetta, Andrea Pozzo, Guido Reni i Giovanni Battista Tiepolo. Szczególne miejsce zajmuje rodzina Carraccich, która położyła fundamenty pod eklektyzm i akademizm.

W Hiszpanii barok był złotym wiekiem malarstwa. Największe uznanie zyskał Diego Velázquez, a także Bartolomé Esteban Murillo, José de Ribera, Juan de Valdés Leal i Francisco de Zurbarán. Malowiali oni najczęściej utrzymane w mistycznym klimacie obrazy religijne, a także sceny rodzajowe. Na polu malarstwa zasłużyła się Flandria, gdzie oprócz Rubensa tworzyli również tacy mistrzowie jak Antoon van Dyck i Jacob Jordaens, a także sąsiednia Holandia, która wydała nie tylko Rembrandta, ale również Fransa Halsa i Jana Vermeera.

Ważnym ośrodkiem była też Francja, gdzie wybitnych osiągnięć dokonali Charles Le Brun (twórca stylu Ludwika XIV), Claude Lorrain (wybitny autor pejzaży), Nicolas Poussin (zwiastun klasycyzmu), Hyacinthe Rigaud (słynny portrecista) i Antoine Watteau (prekursor rokoka). W krajach niemieckich kwitło malarstwo ścienne, tworzone najczęściej w kościołach. Jednym z jego najwybitniejszych twórców był Cosmas Damian Asam.

Muzyka
W okresie baroku w muzyce dokonał się ogromny przełom. Rozkwitła muzyka świecka, instrumentalna (zwłaszcza smyczkowa i organowa), opera, oratorium i kantata. Korzystano chętnie z różnorodnych środków wyrazu i posługiwano się bogatą stylistyką. Wynaleziono takie formy muzyczne, jak sonata, koncert i uwertura. W przeciwieństwie do muzyki wcześniejszych epok, muzyka barokowa jest popularna aż po dziś dzień.

Trzema największymi mistrzami baroku byli:
* Johann Sebastian Bach (Koncerty brandenburskie),
* Georg Friedrich Händel (oratorium Mesjasz),
* Antonio Vivaldi (Cztery pory roku).

W historii muzyki trwale zapisali się również:
* Włosi: Tomaso Albinoni (nowatorskie utwory na różne instrumenty), Giacomo Carissimi (oratoria), Arcangelo Corelli (muzyka skrzypcowa), Claudio Monteverdi (prekursor stylu), Giovanni Battista Pergolesi (opery), Alessandro Scarlatti (opery), i Domenico Scarlatti (sonaty),
* Niemcy: rodzina Bachów, Johann Pachelbel (kompozycje organowe), Heinrich Schütz (Symphoniae sacrae) i Georg Philipp Telemann (najpłodniejszy i najbardziej wszechstronny),
* Francuzi: Marc-Antoine Charpentier, Jean-Baptiste Lully i Jean-Philippe Rameau (utwory dramatyczne, klawesynowe, religijne),
* Anglik Henry Purcell (opera narodowa Dydona i Eneasz).
źródło: Wikipedia