W praktyce perły to wytwory
małży (głównie z rodzaju Pteria - perłopławów),
rzadko ślimaków.
Zbudowane są z tej samej substancji, co
wewnętrzna strona muszli (masa perłowa), której
głównymi składnikami są węglan wapnia (w postaci aragonitu)
i rogowata substancja białkowa (konchiolina), która spaja
mikrokryształy skupione koncentrycznie wokół jądra.
Perły
powstają najczęściej w wyniku reakcji organizmu na ciało obce,
które przedostało się do muszli.
Znaczenie nazwy "perła" nie jest pewne, być może zostało zapożyczone od
gatunku małża
(łac. "perna")
lub kulistego kształtu
(łac. "sphaerula").
Obowiązująca definicja, zgodna z ustaleniami
międzynarodowymi zawartymi w "Wytycznych dotyczących kamieni
szlachetnych, ozdobnych, pereł i korali" (RAL 560 A5 z 1963 r. i RAL
560 A5E z 1970 r.): "Perły to produkty naturalne pochodzenia
organicznego, powstałe w płaszczu muszli perłopławów
perłorodnych lub innych mięczaków".
Właściwości
* Chemizm: wapń + węglan + substancja
organiczna + woda.
* Układ krystalograficzny: (rombowe)
mikrokrystaliczne.
* Twardość: 2,5 – 4,5.
* Gęstość: 2,60 – 2,85.
* Rysa: biała.
* Barwa: biała, różowa,
srebrna, kremowa, złota, zielona, niebieska, czarna.
* Przełam: nierówny.
* Łupliwość: brak.
* Chociaż perły mają twardość tylko do
4,5 są szalenie mocne. W ręku nie da się ich rozgnieść.
* Wielkość pereł waha się od
główki od szpilki do gołębiego jaja.
* Największa chyba, istniejąca perła
(perła Hope'a - zwana od nazwiska niegdysiejszego właściciela) ma 5 cm
długości i waży 90,8 g (454 kr). Znajduje się w Muzeum w Londynie.
* Barwy pereł są różne i
zależą od gatunku małży i rodzaju wody.
* Przy nierównomiernym
rozmieszeniu konchioliny perła zyskuje plamistość.
Rodzaje pereł
1. Ze względu na barwę
wyróżnia się:
* perły białe - o barwie podstawowej
białej lub zbliżonej do białej i bardzo słabym "oriencie" lub
"overtonie",
* perły czarne (nazwa tradycyjna) - o
barwie czarnej, prawie czarnej lub szarej: także brunatnej,
ciemnoniebieskiej, niebieskozielonej lub zielonej i grafitowym połysku,
* perły brązowe - odmiana pereł czarnych
o barwie brunatnej i charakterystycznym intensywnym połysku,
* perły niebieskie - odmiana pereł
czarnych o barwie ciemnoniebieskiej do szaroniebieskiej, wywołanej
obecnością warstewki konchioliny tuż pod zewnętrzną powierzchnią,
domieszkami mikroskopijnych cząsteczek iłu lub obecnością domieszek w
aragonicie, o intensywnym połysku,
* perły kremowe - o barwie podstawowej
kremowej, modyfikowanej słabym "orientem" lub "overtonem",
* perły kremoworóżowe - o
barwie podstawowej kremowej i różowym "oriencie",
* perły różowe - o barwie
podstawowej różowej lub innej i intensywnym
różowym "oriencie",
* perły "fancy" - o barwie podstawowej
białej lub kremowej i różowym "oriencie" oraz nakładającym
się na nie niebieskozielonym, fioletowym, purpurowym, niebieskim a
niekiedy zielonym "overtonem",
* perły kremoworóżowe "fancy"
- perły kremowe o intensywnym różowym "oriencie" z poświatą
"overtonu"
Barwa podstawowa - zależy od ilościowego stosunku aragonitu do
konchioliny. Perły zbudowane tylko z masy perłowej są białe; w miarę
wzrastania ilości konchioliny barwa podstawowa staje się ciemniejsza.
"Orient" - terminem tym określa się delikatną, zwykle punktową grę
barw, o różnych odcieniach barwy różowej.
"Overton" - terminem tym określa się zjawisko występowania dodatkowych
barw, zwykle niebieskozielonej, fioletowe, purpurowej, niebieskiej lub
zielonej, modyfikujących barwę różową.
2. Ze względu na
pochodzenie rozróżniamy:
* perły naturalne - powstałe w
przyrodzie bez udziału człowieka zarówno w morzach jak i w
wodach słodkich; określa się je mianem pereł prawdziwych:
- perły słonowodne,
- perły słodkowodne,
* perły hodowlane - rosnący popyt
doprowadził do tego, że zaczęto masowo hodować perłopławy; mimo że
perły powstały przy współudziale człowieka są produktem
naturalnym, nie imitacją:
- perły hodowlane słonowodne,
- perły hodowlane słodkowodne.
3. Ze względu na kształt
wyróżnia się:
* perły okrągłe - okazy o typowym
regularnym kształcie kuli lub lekko spłaszczone,
* perły barokowe - okazy o bardzo
nieregularnych kształtach,
* perły w kształcie kropli - okazy o
kształcie zbliżonym do kropli lub gruszki,
* perły w kształcie guzika - okazy
słabowypukłe, jednostronnie płaskie,
* perły w kształcie ziarna - drobne
okazy, o masie poniżej 0,25 grana i asymetrycznym kształcie,
* perły połówkowe -
półwypukłe perły, jednostronnie płaskie,
* perły ćwiartkowe - okazy w trzech
czwartych owalne, w jednej czwartej płaskie,
* perły inne: np. słodkowodne, kolorowe.
W związku z dużą różnorodnością pereł występujących na rynku
bardzo ważnymi zagadnieniami są:
* zastosowanie i ocena pereł,
* pielęgnacja pereł,
* odróżnianie pereł od ich
imitacji,
* odróżnianie pereł
naturalnych od hodowlanych.
Występowanie
Perły tworzą się w małżach słonowodnych, niektórych małżach
słodkowodnych, sporadycznie również w ślimakach. Najczęściej
stanowią reakcję na ciało obce, które wniknęło między muszlę
małża a jego płaszcz lub do wnętrza płaszcza.
W XIII wieku, w Chinach odkryto, że perły można hodować, umieszczając w
muszli ciało obce np. ziarenko piasku. Małż broni się, odkładając
wokół niego kolejne cieniutkie warstwy masy perłowej,
którą wyścielona jest od wewnątrz muszla. Po kilku latach
powstaje drogocenna lśniąca perła. Produkcją pereł hodowlanych na dużą
skalę zajęli się Japończycy na przełomie XIX i XX wieku.
Już w 1761 r. szwedzki przyrodnik Karol Linneusz hodował małże
słodkowodne dla ich okrągłych pereł.
Miejsca występowania:
* Zatoka Perska - perły
różowe i białokremowe; zwykle drobne od 12
granów. Najważniejszy obszar eksploatacji pereł, pochodzi z
niego 7/8 produkcji światowej. Ławice rozciągają się wzdłuż całego
Półwyspu Arabskiego, lecz najważniejsze są w Zatoce Perskiej
u wybrzeży wysp Bahrajn. Warunki połowów są w tym rejonie
bardzo trudne i niebezpieczne.
* Zatoka Mannar (między Indiami i
Cejlonem) - perły białokremowe z pięknym niebieskim, zielonym lub
fioletowym "overtonie". Połowy pereł odbywają się pod kontrolą
inspektorów rządowych, którzy regulują wydobycie
perłopławów, by nie dopuścić do ich rabunkowej gospodarki.
* wybrzeża Morza Czerwonego - perły
białe i białokremowe.
* wybrzeża Madagaskaru, Birmy, Filipin,
północnej Australii - perły srebrzystobiałe i
srebrzystożółtawe, szczególnie duże. Ławice
ciągną się wzdłuż południowych i północno-zachodnich
wybrzeży Przylądka Jork do Zatoki Shark i wzdłuż
północno-wschodnich wybrzeży Queenslandu. Większe dochody
pochodzą jednak nie ze sprzedaży pereł, lecz masy perłowej.
* wybrzeża Haiti - perły okrągłe, duże o
masie do 7100 granów białe i słabym "overtonie" oraz
żółte, szare i czarne.
* wybrzeża Florydy - główny
obszar połowu pereł czarnych; także żółtych, zielonkawych i
niebieskich.
* wody przybrzeżne Ameryki Środkowej -
Meksyk i Panama - perły drobne, małowartościowe i północne
wybrzeża Ameryki Południowej.
* wybrzeża Japonii - kilka niewielkich
miejsc połowu prawdziwych pereł, białych z lekkim zielonkawym
zabarwieniem; światowy potentat w produkcji pereł hodowlanych.
Zastosowanie
Perły należą do najwartościowszych kamieni szlachetnych. Służą
człowiekowi do ozdoby już od 6000 lat. Egzemplarze kuliste o pięknym
połysku są bardzo cenione w jubilerstwie. Perły zawsze cieszyły się
dużą popularnością; np. strój koronacyjny Barbary
Radziwiłłówny był nimi wręcz obsypany.
Ciekawostki
W legendach opowiadano, że pierwsze perły były łzami
aniołów. Potem wierzono, iż perłopławy, we wnętrzu
których znajdowano cenne twory, były zapładniane przez tęczę
dotykającą wód oceanu.
Perłom przypisywano ogromną moc leczniczą. Uważano, że sproszkowane
perły leczą wiele dolegliwości, np. serca i układu krążenia. Perła
rozpuszczona w soku z cytryny lub z mlekiem uchodziła za skuteczny
środek przeciwko zaburzeniom psychicznym.W 1591 uznane za perły
szlacheckie przez króla i papieża. Były wykorzystywane do
robienia lekarstw oraz magicznych napojów. Naukowcy uważają,
że były one wytworem do różnych magicznych
eliksirów, używanych przez czarodziejów.
Perły prawdziwe rzucone na szklana płytę z wysokości 70 cm odbijają się
od niej na wysokość 30 - 40 cm, jeszcze wyżej odbijają się perły
hodowane.
Najsłynniejsze perły
* Klejnot Canninga - wisiorek wysokości
zalewie 1,5 cm przedstawiający trytona, którego tors stanowi
perła o nieregularnym kształcie.
* Korona Rudolfa II - wykonana na
początku XVII wieku ma obręcz ze złota, z gęsto osadzonymi drogimi
kamieniami i sznurami pereł.
* Unikatem w skali światowej i kuriozum
biologicznym jest tzw. 'perła palatynacka' przechowywana w Muzeum w
Monachium. Niezwykłość jej polega na tym, że jest ona w części biała z
typowym połyskiem perłowym, a w części zupełnie czarna. Jest to piękny
okaz oprawiony między dwoma złotymi wężami wysadzanymi bogato
diamentami.
W literaturze i sztuce
* "Ważąca perły" - obraz Johannesa
Vermeera ok. 1660
* "Dziewczyna z perłą" - film Petera
Webbera z 2003
* "Perła (serial)"
* "Perła w koronie" - film Kazimierza
Kutza
* "Ostatnia perła" - Hans Christian
Andersen
* "Dziewczyna z perłą" - Johannes
Vermeer - obraz namalowany ok. 1665-1666
* "Perła we mgle" - V.C. Andrews
* "Lalka i perła" - Olga Tokarczuk
* "Zielona perła" - Jack Vance
* "Czarna Perła (Black Pearl)" - piracki
statek z filmu "Piraci z Karaibów"
* "The Pearl (Perła)" - John Steinback
* "The Pearl" - Janis Joplin.
źródło:
Wikipedia
