Ułan II Rzeczypospolitej - ostatnia, piąta moneta Nordic Gold z serii uwieczniającej szlachetnych rycerzy i historię polskiej wojskowości. Oddanie hołdu kawalerii polskiej od zarania państwa polskiego aż po desperackie dni w 1939 roku.
Moneta
obiegowa 2 zł - Historia Jazdy Polskiej - Ułan II Rzeczypospolitej, 2011
Metal: stop
CuAl5Zn5Sn1
Stempel:
zwykły
Średnica:
27,00 mm
Waga: 8,15 g
Wielkość emisji:
1.000.000 szt.
Projektant awersu monety: Ewa
Tyc-Karpińska
Projektant rewersu monety:
Robert Kotowicz
Data emisji monet w NBP:
15.07.2011 r.
Ułan
II Rzeczypospolitej - ostatnia, piąta moneta Nordic Gold z serii
uwieczniającej szlachetnych rycerzy i historię
polskiej wojskowości.
Oddanie hołdu kawalerii polskiej od zarania państwa polskiego aż po
desperackie dni w 1939 roku.
- Awers:
wizerunek orła ustalony dla godła Rzeczypospolitej Polskiej. Po bokach
orła oznaczenie roku emisji: 20-11, pod orłem napis: ZŁ 2 ZŁ. W otoku
napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA, poprzedzony oraz zakończony sześcioma
perełkami. Pod lewą łapą orła znak mennicy: M/W.
- Rewers:
centralnie, na tle stylizowanego proporca, stylizowany wizerunek
trzymającego lancę ułana na koniu. U góry
półkolem napis: UŁAN II RZECZYPOSPOLITEJ.
- Na
boku: ośmiokrotnie powtórzony napis:
NBP, co drugi
odwrócony o 180 stopni, rozdzielony gwiazdkami.
*****
UŁAN
II RZECZYPOSPOLITEJ
W siłach zbrojnych II
Rzeczypospolitej kawaleria była jednym z trzech głównych,
obok piechoty i artylerii, rodzajów wojska.
Jej początki związane są z odrodzeniem państwa polskiego jesienią 1918
r. Pierwsze oddziały jazdy zostały sformowane na bazie polskich
jednostek walczących na frontach I wojny światowej. Formalnie jazda
dzieliła się na pułki ułanów, pułki szwoleżerów
(nawiązujące do tradycji Legionów Polskich) oraz pułki
strzelców konnych.
W latach 1918–1921 jazda brała czynny udział w walkach o
ustalenie granic państwa polskiego.
W czasie wojny
polsko–bolszewickiej odniosła wiele sukcesów,
m.in. 31 sierpnia 1920 r. pod Komarowem, w ostatniej wielkiej bitwie
kawaleryjskiej w światowej historii wojskowości, pokonała oddziały 1
Armii Konnej Siemiona Budionnego.
Kawaleria była wojskiem przemieszczającym się konno, ale walczącym w
szyku pieszym. Koń był jedynie środkiem lokomocji – w
międzywojennej Polsce motoryzacja dopiero się rozwijała, a drogi były w
złym stanie.
Na podstawowe uzbrojenie kawalerzysty składały się karabinek oraz
szabla. Podczas uroczystych wystąpień ułani wyposażeni byli w lance z
proporczykami w barwach swej jednostki.
Pomimo tego, że byli oni szkoleni we władaniu lancą, nie przewidywano
użycia tej broni w boju. Szabla, będąca wręcz symboliczną bronią
polskiego ułana, także miała już niewielkie walory bojowe, chociaż
prowadzono prace nad jej udoskonaleniem.
W rezultacie w 1934 r.
wprowadzono do uzbrojenia kawalerii ostatnią
na świecie opracowaną naukowo szablę bojową, którą
produkowano w Hucie Ludwików.
Kawaleria, poza uzbrojeniem indywidualnym, dysponowała bronią
maszynową, karabinami przeciwpancernymi oraz moździerzami i artylerią.
W walce miały ją wspierać samochody
pancerne.
W przededniu II wojny światowej kawaleria była już przestarzałym
rodzajem wojska. Dlatego też zapoczątkowano jej motoryzację –
jako pierwsza została zreformowana 10 Brygada Kawalerii,
którą podporządkowano dowódcy Broni Pancernej.
We wrześniu polscy ułani potrafili szybko i sprawnie się przemieszczać
podczas starć z wrogiem. Toczyli walkę pieszo z wykorzystaniem
karabinów i broni maszynowej, używając koni jako środka
transportu. Doszło jednak do kilku szarż na wojska niemieckie
– m.in. pod Krojantmi, Wólką Węglową i
Krasnobrodem.
źródło tekstu:
fragment tekstu z folderu emisyjnego Narodowego Banku Polskiego
autor tekstu:
Witold Głębowicz
z Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie
******
Ułan - żołnierz
jazdy lekkiej uzbrojonej w lance, szable oraz broń palną,
charakterystycznej głównie dla kawalerii polskiej.
I Rzeczpospolita
Jazda ta tradycjami wywodzi się od Mongołów i
Tatarów, u których oghłan albo ułan oznaczał
młodzieńca, junaka. Według Piotra Borawskiego słowo ułan było też
tytułem przysługującego arystokracji. Arystokracja spokrewniona z rodem
Czingis-chana nosiła tytuł Sołtan.
Od końca XIV w. przedstawiciele
owych rodów arystokratycznych osiedlali się w Wielkim
Księstwie Litewskim, często zachowując tenże tytuł. Jedna z gałęzi rodu
Assańczukowiczów przekształciła ten tytuł w nazwisko - Ułan.
Pułk Aleksandra Ułana (8 chorągwi) stanął po stronie Augusta II w
czasie wojny domowej 1715-1716, w nagrodę za wierność w 1717 monarcha
przeniósł pułk ze służby koronnej na żołd w armii saskiej.
Po śmierci Ułana dowódcą pułku został Czymbaj Murza Rudnicki
a później Józefa Bielaka, ale pułk nazywano nadal
wojskiem ułanowy.
Podczas wojny o austriacką sukcesję (1740-1748) i
podczas wojny siedmioletniej (1756-1763) wszystkie pułki jazdy
tatarskiej, złożone z tatarskich mieszkańców Wielkiego
Księstwa Litewskiego uzbrojonych w lance, szable oraz krótką
broń palną, zaczęto nazywać ułanami.
Chociaż Rzeczpospolita w wojnie siedmioletniej nie brała udziału będąc
neutralna, to jednak dwa pułki ułańskie (jazdy tatarskiej) generała
Czymbaja Murzy Rudnickiego oraz pułkownika Samuela Mustafy Koryckiego
brały udział w tejże wojnie, dzielnie walcząc na polach Niemiec oraz
Czech. Tatarzy Litewscy nieodrodnie są związani z polską tradycją
ułańską aż do jej końca, dając Ojczyźnie tak znakomitych
ułanów jak Józef Bielak, Aleksander Mustafa
Korycki, Samuel Ułan, Joachim Murza Korycki, oraz Aleksander
Jeljaszewicz.
Król Stanisław August Poniatowski założył pułk
ułanów królewskich jako część swojej gwardii
przybocznej, noszących rogatywki, kurtki z wyłogami, spodnie z
lampasami, uzbrojonych w lance, pistolety oraz szable. Te elementy
umundurowania i uzbrojenia stały się tradycyjnie charakterystyczne dla
tej formacji. Pod koniec XVIII w. w armiach państw zaborczych, Austrii,
Prus i Rosji, zaczęły pojawiać się pułki ułańskie wzorowane na polskich
ułanach.
W okresie wojen napoleońskich polscy ułani na służbie francuskiej
(ułani Legionów Polskich we Włoszech oraz później
ułani Legii Nadwiślańskiej) rozpowszechnili strój ułański w
Europie, gdzie powstały formacje lansjerów umundurowane oraz
uzbrojone na polski wzór. Do krajów, w
których pojawiły się tego rodzaju jednostki, zaliczyć można:
Wielką Brytanię, Rzeszę (od 1870 Niemcy) Francję, Hiszpanię, Włochy i
kilka państw południowoamerykańskich. Od 1795 Prusy posiadały słynny
pułk Towarzyszy, którego zalążkiem był pułk
Tatarów litewskich pod dowództwem Janusza Murzy
Tuhan-Baranowskiego.
Rozbiory i zabory
Pułki ułańskie dzielnie stawały w wojnie polsko-rosyjskiej 1792, oraz w
powstaniu kościuszkowskim w 1794, którą notabene rozpoczął
marsz I Wielkopolskiej Brygady Kawalerii Narodowej brygadiera Antoniego
Madalińskiego. Po powstaniu Księstwa Warszawskiego i zakończeniu
kampanii w 1807 większość oficerów oraz żołnierzy pułku
Towarzyszy przeszła na służbę polską. W czasie Księstwa Warszawskiego
stworzono 10 pułków ułańskich w ciągu 5 lat (1807-1812), a
po zajęciu Litwy przez Napoleona stworzono kolejne pułki ułańskie na
Litwie, które dostały numerację według pułków
kawalerii Księstwa Warszawskiego.
W armii Królestwa
Kongresowego powstały również 4 pułki ułańskie wchodzące w
skład ułańskiej dywizji kawalerii ze sztabem w Lublinie. W czasie
powstania listopadowego i styczniowego formacje ułanów były
obecne w armiach oraz oddziałach powstańczych. I Brygada
Legionów Polskich Komendanta Józefa Piłsudskiego
jako pierwsza posiadała formację ułańską wzorowaną na Ułanach
Nadwiślańskich pod dowództwem Władysława
Beliny-Prażmowskiego tzw. ułani Beliny.
Ułani Beliny jako pierwszy
oddział Legionów Piłsudskiego - Wojska Polskiego
wkroczyli z zaboru austriackiego do okupowanego przez Rosjan
Królestwa Polskiego w 1914. Ułani Legionów brali
udział w walkach I wojny światowej, wykonując słynną szarżę na okopane
za drutami kolczastymi pułki rosyjskie pod Rokitną pod
dowództwem rotmistrza Dunina-Wąsowicza 15 czerwca 1915. W
polskich formacjach w armii rosyjskiej walczył pułk ułanów,
znany później jako pierwszy, który pod
dowództwem płk. Bolesława Mościckiego wsławił się obroną
Stanisławowa przed maruderami rosyjskimi oraz słynną szarżą na
bataliony niemieckie oraz austriackie pod Krechowcami 24 lipca 1918.
Inny zalążek przyszłego pułku 6 wsławił się szarżą pod Kaniowem
przeciwko oddziałom armii niemieckiej ale II Korpus Polski generała
Hallera bitwę tę przegrał 11 maja 1918.
II Rzeczpospolita
W 1918 r. w odrodzonym państwie polskim, w tworzonym właśnie Wojsku
Polskim powołano pułki ułańskie, zachowując rogatywkę oraz lance.
Podobne jednostki istniały też w armii Hallera oraz armii powstania
wielkopolskiego. Oprócz pułków ułańskich,
wywodzących się z jednostek polskich utworzonych w Rosji, kawalerii
wielkopolskiej lub nowo formowanych już w Polsce, utworzono trzy pułki
szwoleżerów, wywodzące się z jazdy Legionów
Polskich oraz 10 pułków strzelców konnych,
nazywanych początkowo też dragonami, utworzonych głównie z
jednostek armii polskiej we Francji.
Te trzy formacje kawalerii
różniły się jedynie tradycjami i elementami umundurowania;
najliczniejsze były pułki ułanów, którym to
mianem mylnie i w uproszczeniu określa się czasami całą polską
kawalerię przedwojenną. Wszystkie te formacje kawalerii używały
karabinków, szabel i lanc. Pułki kawalerii polskiej walczyły
o odradzające się państwo polskie w latach 1918-1921. Ułani 14 pułku
kawalerii rozstrzygnęły trzydniową bitwę z armią ukraińską pod
Jazłowcem 13 lipca 1919.
Ułani oraz szwoleżerowie drugiej dywizji jazdy
płk. Juliusza Rómmla byli głównymi aktorami
ostatniej wielkiej bitwy kawalerii w historii wojskowości pod
Komarowem, gdzie pokonali 2 dywizje słynnej z dzielności oraz
okrucieństw "Konarmi" (1 Armia Konna) Siemona Budionnego 31 sierpnia
1920.
Przed II wojną światową w Wojsku Polskim istniało 27 pułków
ułanów, 10 pułków strzelców konnych i
3 pułki szwoleżerów. W kampanii wrześniowej, wbrew obiegowym
opiniom oddziały te nie szarżowały samobójczo na niemieckie
czołgi, lecz stanowiły całkiem skuteczne siły, które
potrafiły się szybko przemieszczać, oskrzydlać przeciwnika i często
lepiej sobie radzić w chaosie walk niż oddziały piesze.
Regulamin
działań kawalerii przewidywał jako podstawowy rodzaj walki walkę
pieszo, podobnie jak piechota z wykorzystaniem karabinków i
broni maszynowej, a jedynie przemieszczanie się konno, niemniej jednak
dochodziło do kilku przypadków szarż konnych przeciw
piechocie wroga, przynoszących na ogół dobre rezultaty. We
wrześniu 1939 ułani szarżowali pod Krojantami, Kałuszynem, Maliszewem,
Wólką Węglową, Krasnobrodem i Lubaczowem.
II wojna światowa
Podczas dalszych walk II wojny światowej, w Wojsku Polskim na Zachodzie
nadal funkcjonowały oddziały nazywane tradycyjnie ułanami, lecz na
ogół będące już oddziałami pancernymi, używającymi
czołgów lub samochodów pancernych i jedynie
odwołującymi się do tradycji kawaleryjskich. Jedynie Pułk
Ułanów Karpackich w początkowym okresie swojego istnienia w
latach 1940-1941 używał koni, lecz nie brał na nich udziału w walkach.
W okupowanym przez Niemcy oraz Sowietów kraju pierwszym
oddziałem partyzanckim był oddział mjr. Henryka Dobrzańskiego - Hubala,
działający do śmierci dowódcy wiosną
1940. Oddziały kawalerii używane były na małą skalę jedynie w
partyzantce prowadzonej głównie przez Armię Krajową.
Praktyczne znaczenie tego rodzaju oddziałów wraz z rozwojem
techniki wojskowej stopniowo jednak malało. Mimo to, w 1943 w nowo
formowanym Ludowym Wojsku Polskim utworzono trzy konne pułki
ułanów, które walczyły na terenie Polski i
Niemiec w składzie 1 Warszawskiej Samodzielnej Brygady Kawalerii.
Ludowe Wojsko Polskie
Po zakończeniu Drugiej wojny światowej, rząd komunistyczny Bieruta
nakazał rozwiązanie wszystkich pułków kawalerii w 1949 r.,
przerywając tym samym naszą tradycję ułańską oraz kawaleryjską. Jednym
z rezultatów tej decyzji było załamanie się polskiego
jeździectwa (wyjątek to złoty medal olimpijski legionisty Kowalczyka w
Moskwie 1980).
III Rzeczpospolita
Dopiero po upadku PRL oraz stopniowym odradzaniu się polskich tradycji
ułańsko-kawaleryjskich od początku lat 90. różne jednostki
Wojska Polskiego, czy to pancerne, czy zmechanizowane oraz aeromobilne,
zaczęły wracać do tradycji nazewniczej pułków ułańskich.
Powstałe w 1996 r. Stowarzyszenie Szwadron Jazdy RP doprowadziło do
powołania w 2000 r. Szwadronu Kawalerii Wojska Polskiego kontynuującego
tradycje ułańskie w mundurze oraz uzbrojeniu. Rozwijają się też
stowarzyszenia skupiające pasjonatów kawalerii takie jak
Stowarzyszenie Miłośników Barwy i Tradycji 11 Pułku
Ułanów Legionowych im. Edwarda Rydza Śmigłego - Marszałka
Polski lub Szwadron Niepołomice w barwach 8 Pułku Ułanów
Księcia Józefa Poniatowskiego.
Sławni ułani: Józef Bielak, Jan Kozietulski, Henryk
Dobrzański, Władysław Belina-Prażmowski, Bolesław
Wieniawa-Długoszowski, Witold Piasecki, Władysław Anders.
Bibliografia
* Piotr Borawski, Tatarzy w Dawnej
Rzeczypospolitej, Warszawa 1986
* Bronisław Gembarzewski, Żołnierz
Polski, tom 2 – 1697-1795, Warszawa 1960
* Bohdan Królikowski,
Ułańskie Lato, Lublin 1999
* Księga Jazdy Polskiej, reprint wydania
z 1938 roku wyd. Bellona, Warszawa 1993
* Janusz Piekałkiewicz, Wojna kawalerii
1939-1945, Agencja Wydawnicza Jerzy Mostowski, 2003, ISBN 83-7250-074-6
źródło:
NBP / Mennica Polska / Wikipedia