20 zł, Szlak bursztynowy, 2001

Bursztyn - określany także jako Jantar, Złoto Północy, Złoto Bałtyku, Dobry Kamień, Święty Kamień, Amber, Elektrum - to budząca zachwyt kopalna żywica sprzed 40 mln lat, niezwykła i tajemnicza, posiadająca dobroczynne właściwości, które doceniono już w wiekach średnich. Ta kopalna żywica drzew iglastych, a w rzadszych przypadkach żywicujących liściastych drzew z grupy bobowców, występuje aż w około 60 gatunkach.

Bursztyn znany był od dawna:

Grecy nazywali ten kamień elektron, co oznacza świecący i błyszczący,
Rzymianie nazywali bursztyn lyncurium, czyli mocz rysia, albowiem według legendy złocisty kamień powstał ze skamieniałego moczu tego drapieżnika,
succinum to łacińska nazwa bursztynu używana w farmacji, powstała od łac. succus (sok),
sukcynit - nazwa geologiczna, pochodzi od succinum (sok, żywica drzewna),
Egipcjanie nazywali bursztyn sokal,
Arabowie nazywali bursztyn anbar, ponieważ zapach pocieranego bursztynu kojarzył się z zapachem ambry,
Persowie nazywali kamień karuba - złoty rabuś,
Włosi - ambra gialla,
zaś Szwedzi - raf, co oznacza znaczy chwytać,
słowiańska nazwa jantar została przejęta od Litwinów, a ta od fenickiej nazwy jainitar - żywica morska.

Magiczna moc lecznicza i płynąca z niego pozytywna energia zawdzięczana jest jonom ujemnym, które m.in. pobudzają system nerwowy oraz łagodzą stany reumatyczne, zapalne. W ezoteryce elektryczne właściwości bursztynu przyciągają do człowieka większe ilości siły życiowej i równoważy ciało eteryczne. Miał on też wpływać pozytywnie na rozwój zdolności paranormalnych.

W medycynie ludowej dym bursztynowych kadzidełek zabijał bakterie, a noszone na szyi korale zapobiegały bólom gardła i głowy oraz wzmacniały tarczycę. Ogrzane grudki bursztynu stosowało się do wyciągania z oczu ciał obcych (muszek, pyłków). Utłuczony proszek zażywano jak tabakę, co miało oczyścić zatoki i pozbyć się kataru. Współczesna litoterapia stosuje bursztyn jako nalewkę w leczeniu chorób tarczycy, gardła, przy chrypce i reumatyzmie.

Bursztyn bałtycki (sukcynit, „bałtyckie złoto”) to odmiana bursztynu, substancja organiczna, żywica kopalna, która powstała w warunkach naturalnych co najmniej przed 40 milionami lat; pochodzi z utworów trzeciorzędowych (od eocenu po miocen dolny).

Ciekawostki na temat bursztynu bałtyckiego:

jako jedyny wśród żywic kopalnych zawiera dużo (od 3-8%) kwasu bursztynowego, najwięcej w korze, swojej zewnętrznej warstwie,
wyjątek stanowi znajdowany w okolicach Gdańska gedanit,
w dotyku jest ciepły, a ogrzany w dłoni przyjemnie pachnie,
w słonej wodzie pływa, zaś w słodkiej tonie,
ma zdolność do uzyskiwania ładunku elektrycznego,
przy potarciu ładuje się ujemnie, korzystnie dla człowieka,
pali się jasnym płomieniem,
łatwo poddaje się obróbce,
zmienia się pod wpływem działania światła,
gwałtownie podgrzany pęka,
temperatura mięknienia bursztynu to około 150°C,
topi się on przy temperaturze 350°C,
poddaje się barwieniu przy pomocy substancji organicznych, a także syntetycznych,
można go poddawać termicznemu procesowi klarowania oraz barwienia, a także prasowania.

Znaczenie bursztynu:

niekiedy zawiera bardzo cenne z punktu widzenia naukowego i wyjątkowo atrakcyjne dla kolekcjonerów inkluzje, często doskonale zachowanych organizmów zwierzęcych i roślinnych,
bursztyn bałtycki od najdawniejszych czasów był używany jako kamień ozdobny i leczniczy, ozdoby i amulety wyrabiano z niego już w paleolicie,
handlowano nim w całej Europie,
niezwykłym powodzeniem cieszył się w Cesarstwie Rzymskim, wyprawy po niego były organizowane od V w. p.n.e. i wiodły tzw. szlakiem bursztynowym od Adriatyku do wybrzeży Morza Bałtyckiego,
fascynujący od lat bursztyn wykorzystywany jest w sztuce i rzemiośle, ciągle należy do wysoko cenionych kamieni ozdobnych, wykonuje się bowiem z niego przedmioty użytkowe i ozdobne oraz biżuterię, często o dużej wartości artystycznej,
ceniony już w średniowieczu, przez Greków i Rzymian, za walory dekoracyjne, stanowi źródło inspiracji jubilerskich do dnia dzisiejszego, obecnie wyroby z bursztynu, są najbardziej pożądaną pamiątką z pobytu w Polsce,
najbardziej znanym dziełem jest Bursztynowa komnata, która zaginęła bez wieści podczas II wojny światowej,
jest wykorzystywany w przemyśle kosmetycznym, farmaceutycznym i medycynie,
największa znana bryła ważąca 9,75 kg została znaleziona w 1860 r. w okolicach Kamienia Pomorskiego, obecnie okaz ten znajduje się w Muzeum Przyrodniczym Uniwersytetu im. Humboldta w Berlinie,
najciekawsze kolekcje można podziwiać w Muzeum Ziemi PAN w Warszawie i Muzeum Zamkowym w Malborku.

Szlak bursztynowy - w szerszym znaczeniu - to określenie powiązań handlowych pomiędzy europejskimi krajami basenu Morza Śródziemnego, a ziemiami leżącymi na południowym wybrzeżu Bałtyku. Natomiast w znaczeniu węższym - szlak bursztynowy oznacza przebieg tras zorganizowanych wypraw po bursztyn, nasilonych od I w. naszej ery. Współczesny Szlak Bursztynowy - Amber Route - to podróż przez wielowiekową tradycję, która na Pomorzu odcisnęła swój ślad, gdzie bursztyn ma szczególną wartość, stanowiąc dumę mieszkańców, rzemieślników, czy bursztynników.

Początkowo bursztyn był przedmiotem wymiany handlowej, w której pośrednikami byli Celtowie. Pierwsze zorganizowane wyprawy po elektron odbywały się w V w. p.n.e.. Nie docierały one jednak do wybrzeży Bałtyku, dokonując transakcji z celtyckimi pośrednikami.

Dopiero po podboju terenów nad środkowym Dunajem, Rzymianie rozwinęli od I wieku n.e. handel bursztynem na dużą skalę, organizując kilkoma drogami wyprawy z Panonii nad Bałtyk, szczególnie do Sambii. Szczytowy rozwój tego handlu przypada na III w. a od połowy IV w. wymiana stopniowo zamierała. Głównym ośrodkiem handlu bursztynem na terenie imperium rzymskiego była Akwileja.

Dokładny przebieg szlaku nie został jednoznacznie określony. Wiadomo jedynie, że wiódł początkowo przez Bramę Morawską, następnie skręcał na północ i przez Śląsk oraz Kujawy z brodem przez Wisłę w Otłoczynie koło Torunia prowadził nad Bałtyk. Jego przebieg prawie dokładnie pokrywa się z dzisiejszą budowaną autostradą A1. Jego warianty są rekonstruowane na podstawie wzmianek starożytnych pisarzy, ale głównie poprzez wyniki badań archeologicznych.

Szlak znaczą znaleziska rzymskich monet, wyroby z brązu, ceramika rzymska (terra sigillata) i skarby bursztynu. Na szlaku leżał z pewnością dzisiejszy Wrocław. Na terenie jego osiedla Partynice znaleziono w XIX w. duży skarb bursztynu pochodzący z I w. naszej ery, ważący około 500 kilogramów. Chociaż jak to w takich wypadkach bywa, niektórzy mówią o 2 750 kg. Z dużym prawdopodobieństwem można zaryzykować twierdzenie, że główna nitka szlaku, poczynając od przełomu tysiącleci biegła z Wiednia (Vindobony) przez Brno, Kłodzko, Wrocław, Kalisz, Toruń, Świecie.