Historia
Początki osady sięgają XI wieku. Na jednym ze wzgórz istniała osada zwana Wietrzną Górą, należąca do zakonu benedyktynów. W 1181 roku osadę Kazimierz Sprawiedliwy przekazał norbertankom z podkrakowskiego Zwierzyńca. Norbertanki zmieniły nazwę osady na Kazimierz (imię darczyńcy). Nazwa została odnotowana w kronikach po raz pierwszy w 1249 roku, przymiotnik "Dolny" został dodany w latach późniejszych, w celu odróżnienia osady od Kazimierza założonego pod Krakowem. Po około 150 latach, osada i okoliczne wsie stały się dobrami korony. Władysław Łokietek w roku 1325 ufundował kościół parafialny (obecnie fara).

Założenie miasta oraz budowę zamku obronnego przypisuje się Kazimierzowi Wielkiemu. Prawa miejskie zostały przyznane w pierwszej połowie XIV w. W 1406 r. Władysław Jagiełło dokonał lokacji miasta na prawach magdeburskich. Wytyczono rynek, ulice, wyznaczono działki pod budowę. Jedynie północną część rynku pozostawiono bez zabudowy. Dzięki temu do dnia dzisiejszego rynek otwarty jest na farę i zamek, który to widok podziwiany jest przez malarzy i turystów. W 1501 r. Kazimierz Dolny stał się siedzibą starostwa. Zygmunt I Stary, zadłużony u Mikołaja Firleja, nadał w 1519 r. jemu i jego synowi Piotrowi dożywotni tytuł starosty kazimierzowskiego.

Kazimierz pozostawał we władaniu rodu Firlejów do 1644 r. W tym czasie przebudowany został zamek w Kazimierzu. Po pożarach w latach 1561 i 1585 spichlerze i domy mieszkalne zostały odbudowane przy wykorzystaniu skał wapiennych z okolicznych wzgórz. Firlejowie dbali także o uprzywilejowanie miasta w handlu zbożem spławianym Wisłą do Gdańska, który to handel już wcześniej (w okresie od XVI do XVII w.) przyczynił się do rozwoju miasta. Na handlu zbożem wyrosły kupieckie rody Przybyłów, Czarnotów, Celejów (przybyłych z Włoch. W 1628 r. na Wietrznej Górze osiedlili się franciszkanie, pobudowali oni klasztor i rozbudowali istniejący (od 1585) kościół.

Złoty wiek Kazimierza skończył się w lutym 1656 r. wraz ze spaleniem miasta i zamku przez wojska króla szwedzkiego Karola Gustawa. Powtarzające się przemarsze wojsk i późniejsza zaraza przyczyniły się do upadku miasta. W 1677 r. Jan III Sobieski wydał dekret pozwalający osiedlać się kupcom ormiańskim, greckim i żydowskim. Ożywienie gospodarcze nie trwało długo.

Kolejne wojny polsko-szwedzkie ponownie spustoszyły miasto. Spadło także zapotrzebowanie w Europie na polskie zboże. Kupcy próbowali rozwijać handel drewnem i przemysł szkutniczy. Jednak nie były to zyski podobne do tych osiąganych na handlu zbożem. Późniejsze rozbiory odcięły Kazimierz od rynków zbytu. W dniu 18 marca 1831 r. rozegrała się tutaj jedna z bitew powstania listopadowego - bitwa pod Kazimierzem Dolnym.

Od końca XIX w. Kazimierz Dolny stał się miejscowością wypoczynkową. W okolicznych wąwozach zaczęły powstawać wille i pensjonaty dla letników przede wszystkim z Lublina i Warszawy. Kolejnych zniszczeń dokonały działania podczas II wojny światowej. Kazimierz został odbudowany w znacznej mierze dzięki staraniom Karola Sicińskiego, któremu to zadanie powierzył ówczesny minister kultury. Dzisiaj Kazimierz Dolny stanowi zespół urbanistyczno-krajobrazowy, w którym został zachowany historyczny układ ośrodka handlu położonego na szlaku wiślanym. W roku 1979 został tu utworzony Kazimierski Park Krajobrazowy.

Zabytki Kazimierza Dolnego nad Wisłą:

• kościół farny św. Jana Chrzciciela i św. Bartłomieja - zbudowany w latach 1586-1589, z manierystycznym i barokowym wyposażeniem oraz z jednymi z najstarszych zachowanymi w Polsce organami w modrzewiowej oprawie (1620 r.),
• kościół św. Anny i szpital dla ubogich - zbudowane w XVII w.,
• kościół Zwiastowania Najświętszej Marii Panny i klasztor Reformatów - zbudowane w XVII w.,
  
• zamek w Kazimierzu Dolnym - ruiny zamku dolnego z XVI w.,
• baszta obronna - zachowana z zamku górnego z XIV w.,
• kamienice (przy Rynku) o manierystycznym wystroju z ok. 1615 r., należące do braci Przybyłów: Pod Świętym Mikołajem (restaurowana po wojnie przez Józefa Gosławskiego), Pod Świętym Krzysztofem,
• kamienica Gdańska (przy Rynku) o barokowej fasadzie,
• kamienica Biała (przy ul. Senatorskiej),
• kamienica Celejowska (przy ul. Senatorskiej), przebudowana przed 1630 r. przez Bartłomieja Celeja, dziś mieści się w niej oddział Muzeum Nadwiślańskiego,
  
• spichlerze nad Wisłą,
• drewniane domy z XVIII i XIX w.,
• synagoga w Kazimierzu Dolnym.

Filmy realizowane w Kazimierzu Dolnym nad Wisłą:
* Wyspa Złoczyńców - film przygodowy dla młodzieży, rok produkcji 1965, premiera 1965, reżyseria Stanisław Jędryka,
* Podróż za jeden uśmiech - film przygodowy dla młodzieży, rok produkcji 1972, premiera 1972, reżyseria Stanisław Jędryka,
* Dwa Księżyce - film wg powieści Marii Kuncewiczowej, reżyseria Andrzej Barański.

źródło: NBP / Mennica Polska / Wikipedia - wolna encyklopedia