5 Euro, Rembrandt van Rijn (1606-1669), 2006

Rembrandt Harmenszoon van Rijn (ur. 15 lipca 1606 r. w Lejdzie, zm. 4 października 1669 r. w Amsterdamie) - holenderski malarz, rysownik i grafik. Uważany powszechnie za jednego z największych artystów europejskich, jeden z najważniejszych malarzy holenderskich Złotego Wieku, okresu w którym kultura, nauka, gospodarka, potęga militarna i wpływy polityczne Holandii osiągnęły swoje apogeum. W realny sposób przedstawiał naturę, degradował człowieka i pokazywał jego słabe strony.

Lata nauki i rodzina
Urodził się jako ósmy syn młynarza. Studia odbył w Lejdzie u malarza J. I. van Swanenburga (ok. 1624 - 1627), później u Pietera Lastmana w Amsterdamie, po czym na krótki czas powrócił do Lejdy. Ok. 1631 roku osiedlił się w Amsterdamie, szybko zyskując rozgłos jako portrecista. W roku 1634 ożenił się z Saskią van Uylenburgh, która umarła w 1642 r. przy urodzeniu syna Tytusa (zm. 1668). Pomimo znacznego majątku żony popadł Rembrandt po jej śmierci w trudności finansowe, które w roku 1656 doprowadziły do licytacji posiadanego przezeń zbioru dzieł sztuki i osobliwości. Towarzyszką jego życia została Hendrikje Stoffels, jego była służąca. Założyła ona handel dziełami sztuki i w ten sposób uratowała Rembrandta od niedostatku.

Charakterystyka dzieł malarza
Rembrandt zwany jest słusznie „malarzem duszy” w przeciwieństwie do Rubensa, malarza ciała. Ujmuje on wszystkie zjawiska głęboko: początkowe dzieła jego cechuje dramatyczne napięcie, jednak prace późniejszego okresu twórczości są coraz spokojniejsze i bardziej pełne duchowego pogłębienia. Potężnym środkiem malarskim Rembrandta był światłocień, w sposób jemu właściwy stosowany, będący połączeniem światła i cienia, zmroku, z którego wyłaniają się postacie, oraz jasnych promieni. Około 1630 roku u Rembrandta następuje zmiana kolorytu, z zimnych tonów niebieskawo zielonkawych na ciepłe, złoto-brązowe. Około roku 1640 pojawiają się w jego dziełach silna czerwień i głęboki ton żółty, ostatnie zaś 20-lecie jego twórczości charakteryzują silniejsze efekty kolorystyczne i znacznie szerszy sposób malowania.

Rozwój twórczości Rembrandta
Spuścizna artystyczna Rembrandta jest bardzo bogata. W latach 1617 - 1631 w Lejdzie w powstały portrety własne (Kassel, Haga i in.), portrety krewnych (m. i. ojca i matki w Muzeum w Hadze), sceny biblijne: „Ofiarowanie Chrystusa w świątyni” (Hamburg), „Samson i Dalila” (Berlin), „Grosz czynszowy” (Londyn) i in., dalej przedstawienia starców, czytających lub rozmyślających w mrocznych wnętrzach. Prawie wszystkie obrazy Rembrandta tego okresu są małego formatu, malowane z wielką dokładnością. W pierwszych latach pobytu w Amsterdamie zyskał rozgłos, jako świetny portrecista, sławnym arcydziełem „Lekcja anatomii Doktora Tulpa” (1632, Haga).

W okresie tym powstały znakomite portrety: „Pisarz” (1631, Kassel), „Budowniczy okrętów z żoną” (1633, Londyn), „Dama z wachlarzem” (Londyn), grupa, przedstawiająca kaznodzieję Anslo, pocieszającego kobietę w żałobie (1641, Berlin) i in. Z licznych autoportretów Rembrandta z tego okresu (lata trzydzieste XVII w.) najlepsze znajdują się w Luwrze w Paryżu, w Uffiziach florenckich i w galeriach: drezdeńskiej, londyńskiej, haskiej i berlińskiej. Silnym napięciem dramatycznym odznaczają się: „Ofiara Abrahama” (1635, Petersburg) i „Oślepienie Samsona” (1636, Frankfurt nad Menem). „Ofiara Manoaha” (1641, Drezno) zapowiada już spokój i barwność dojrzałego okresu. Piękno aktu kobiecego wykazuje „Danae” (1636, Petersburg). Z okresu tego wyliczyć jeszcze należy małego formatu sceny Nowego Testamentu, spośród których „Męka Pańska” (1634, Monachium) i „Chrystus jako ogrodnik” (1638, Londyn) wysuwają się na plan pierwszy. W roku 1642 powstał sławny obraz zwany „Straż nocna” (Amsterdam), stanowiący punkt zwrotny w twórczości Rembrandta od silnego realizmu lat 30. do pewnego wizjonerstwa i mistycyzmu.

Ze zbiorowych portretów tej epoki najsławniejsze to: „Lekcja anatomii Doktora Deymana” (zachowany częściowo) i 1662 powstały obraz „Stalmeesters” (zarząd cechu sukienników) (w Amsterdamie). Z dojrzałego okresu twórczości Rembrandta najpiękniejsze są portrety: Nik. Bruyningh, (1652, Kassel), burmistrza Jana Sixa (1654, Amsterdam), syna Tytusa (Petersburg, Londyn, Wiedeń), Hendrikje (Luwr w Paryżu, Berlin), autoportrety, wreszcie liczne popiersia starych Żydów (Petersburg, Drezno, Florencja).

Znaczny dział zajmują w twórczości Rembrandta tego okresu sceny ze Starego i Nowego Testamentu, jak małego formatu „Zuzanna wśród starców” (1647, Berlin), „Tobiasz” (1645, Berlin i 1650, Richmond) itd.. Następnie potężne kompozycje: „Błogosławieństwo Jakuba” (1654, Kassel), „Saul i Dawid” (ok. 1659, Haga) i „Powrót marnotrawnego syna” (ok. 1665, Petersburg). Z obrazów religijnych powstały jeszcze: „Św. Rodzina” (1644, Downton Castle, 1645, Petersburg; 1646, Kassel), „Emaus” (ok. 1650, Kopenhaga; 1648, Luwr). Rzadko malował Rembrandt martwe natury: „Zabity wół w rzeźni” (Luwr i Glasgow) itp., niezbyt też często krajobrazy (Amsterdam, Berlin, Kassel, Kraków), pojawiające się w jego twórczości od roku 1635.

Bardzo wielka jest spuścizna mistrzowskich rysunków Rembrandta obejmuje ponad 1000 znanych rysunków piórkowych i lawowanych tuszem (rzadsze są kredkowe). Znajdują się w dużych zbiorach europejskich.

Dla dziejów grafiki przełomowe znaczenie miały akwaforty Rembrandta, oddające wspaniale jego efekty światłocieniowe. Wykonał ich ok. 350, obejmują tematy te same co obrazy. Najsławniejsze: „Przekupień trucizny na szczury” (1632), „Krajobraz z trzema drzewami” (1643), „Autoportret w czasie rysowania” (1645), „Trzy krzyże” (1653), „Chrystus w Emaus” (1654), „Ecce Homo” (1655) i wiele in.

Dorobek malarza
Rembrandt pozostawił po sobie około 700 obrazów olejnych, 300 grafik i około 2000 rysunków. Charakterystyczną cechą dzieł Rembrandta jest zafascynowanie efektami światła i głębokich cieni. Jego styl i technika ewoluowały z biegiem lat, jednak zamiłowanie do dramatycznego oświetlenia malowanych scen zajmowało centralną pozycję w jego całej twórczości, tak malarskiej jak graficznej. Obrazy malowane są z olbrzymią swobodą, im później tym bardziej szerokimi, swobodnymi pociągnięciami pędzla. Przez całe życie malował z wielkim zamiłowaniem autoportrety. Powstało ich niemal 100, w tym około 20 grafik, tworząc w ten sposób "pamiętnikarski" zapis zmian jakie życie i doświadczenia wycisnęły na jego twarzy. Serię zapoczątkował w roku 1627 portretem własnym jako młodego mężczyzny, ukrywającego twarz w cieniu. Jednym z ostatnich dzieł jest płótno z 1669 roku, z którego spogląda na nas stary, poszarzały i pomimo uśmiechu, zmęczony życiem człowiek zapadający się w ciemność. Obraz powstał tuż przed śmiercią artysty.

Lista ważniejszych dzieł Rembrandta:
* Straż Nocna (właściwie: Wymarsz kompanii strzelców) (1642, Rijksmuseum, Amsterdam), * Ukamienowanie św. Szczepana, * Balaam i oślica, * Koncert, * Tobiasz i Anna, * Dawid z głową Goliata przed Saulem, * Lekcja anatomii doktora Tulpa, * Samson i Dalila, * Wskrzeszenie Łazarza, * Judasz zwracający srebrniki, * Malarz w pracowni, * Jeremiasz opłakujący zniszczenie Jerozolimy, * Ofiara Abrahama, * Danae (1650, Ermitaż, Petersburg), * Uczta Baltazara, * Oślepienie Samsona, * Ofiara Izaaka, * Św. Rodzina, * Wieczerza w Emmaus, * Izaak i Rebeka lub Żydowska narzeczona (ok. 1665), * Józef i żona Putyfara, * Powrót syna marnotrawnego (ok. 1668), * Batszeba, * Jakub Błogosławi synów Józefa (1656), * Matka Rembrandta czytająca Biblię.

Dzieła Rembrandta w Polsce
W Polsce znajdują się trzy obrazy Rembrandta. Jeden z nich (Pejzaż z miłosiernym Samarytaninem), przechowywany jest w Muzeum Czartoryskich w Krakowie, a dwa pozostałe (Uczony przy pulpicie (inny tytuł: Ojciec żydowskiej narzeczonej) z 1641 r. i Dziewczyna w kapeluszu z 1641 r. (inny tytuł: Żydowska narzeczona - nie mylić z innym obrazem o tym tytule z Rijksmuseum) na Zamku Królewskim w Warszawie. O ile kwestia autorstwa Pejzażu z miłosiernym Samarytaninem nie podlegała wątpliwości, o tyle w przypadku dwóch pozostałych dzieł dopiero w 2006 roku oficjalnie potwierdzono, że namalował je Rembrandt. Obrazy te, zakupione przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, trafiły później w ręce rodziny Lanckorońskich, a następnie zostały przejęte przez gestapo. Po wojnie rodzinie udało się je odzyskać. W roku 1994 Karolina Lanckorońska przekazała swoją kolekcję w darze dla Narodu Polskiego i w ten sposób na Zamek trafiły oba dzieła Rembrandta.

Holandia lub Niderlandy (niderl. Nederland) to europejska część Królestwa Niderlandów (niderl. Koninkrijk der Nederlanden), tworzonego także przez Arubę i Antyle Holenderskie. Holandia jest monarchią konstytucyjną położoną w zachodniej części Europy nad Morzem Północnym, które oblewa ją od północy i zachodu. Graniczy na południu z Belgią oraz na wschodzie z Niemcami. Aktualne granice zostały wytyczone w roku 1839. Holandia jest krajem gęsto zaludnionym. Ponad połowa jej terytorium leży poniżej poziomu morza. Państwo jest znane ze swoich wiatraków, sera, chodaków, tulipanów, rowerów oraz wysokiego poziomu tolerancji dla różnych odmienności wśród społeczeństwa - liberalnych praw dotyczących narkotyków, prostytucji, aborcji, eutanazji oraz związków między osobami tej samej płci. W Holandii swoją siedzibę ma Międzynarodowy Trybunał Karny dla byłej Jugosławii, Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości oraz Międzynarodowy Trybunał Karny.

Ustrój polityczny Holandii
Królestwo Niderlandów od 16 marca 1815 r. jest monarchią konstytucyjną, na czele państwa stoi król (obecnie królowa Beatrix). Król (królowa) mianuje szefa rządu, wywodzącego się najczęściej ze zwycięskiego ugrupowania - jest on szefem egzekutywy. Do zadań królowej oprócz reprezentowania państwa na zewnątrz należy wygłaszanie corocznego orędzia w którym przedstawia główne cele i zamierzenia rządu na najbliższy rok (nie ma ona jednak prawa samodzielnie dokonywać w nich zmian). Premier kieruje polityką wewnętrzną i zagraniczną państwa. Rolę władzy ustawodawczej odgrywa dwuizbowy parlament - Stany Generalne (Staten-Generaal), przy czym faktyczne znaczenie posiada jedynie izba niższa (Tweede Kamer). Senat (Eerste Kamer) pełni funkcję reprezentacyjną i ewentualnie może opóźniać wejście w życie ważnych ustaw. System polityczny Holandii jest wyjątkowo stabilny.

Język Holandii
Językiem urzędowym jest język niderlandzki, a we Fryzji od niedawna także fryzyjski. Holendrzy uczą się od dziecka języków obcych, bo mają świadomość, że zasięg ich rodzimego języka jest niewielki. 90% Holendrów zna angielski. Także znajomość języka niemieckiego (ok. 60%) i francuskiego (ok. 25%) znacznie ułatwia Holendrom życie. Często przeciętny, niewyróżniający się specjalnymi zdolnościami Holender zna kilka języków. Język niderlandzki jest używany w Europie przez 22 miliony ludzi. Jest używany także w Surinamie. Z tego języka wywodzi się także używany przez 60% białych (ok. 6 milionów ludzi) w RPA i Namibii język afrikaans, który jest w pewnym stopniu zrozumiały dla każdego znającego niderlandzki, przy czym szacuje się, że jako drugim językiem posługuje się nim w Afryce Południowej ok. 10 mln ludzi, gdyż był on językiem nauczanym w szkołach. Różnice między afrikaans a niderlandzkim dotyczą głównie wymowy, pisowni i pewnej części słownictwa.

Holendrzy kultywują rodzime dialekty. Za rodzime dialekty uważa się takie, których użytkownicy są w stanie porozumieć się między sobą. Określa się je mianem lingua communis. Przykładowo takim właśnie dialektem jest dialekt limburski, pretendujący do uzyskania miana holenderskiego języka urzędowego, obok holenderskiego i fryzyjskiego. Dialektem tym lub też według osób traktujących go jako pierwszy język ojczysty, nazywanym językiem limburskim posługuje się ludność autochtoniczna (około 1,6 mln na terenie Belgii i Holandii oraz 0,5 mln w Niemczech, zamieszkująca okolice Kolonii, Maastricht - Mestreech, Akwizgranu, Aix-la-Chapelle, Aken oraz Eindhoven, aż do zachodniej części Zagłębia Ruhry po Düsseldorf- regionów obejmujących jedno z regnum powstałych po podpisaniu traktatu z Verdun w 843 r. przez wnuków Karola Wielkiego (Charlemagne). Nie zmienia to faktu, że dialektów jest mnóstwo. Bywa, że język mówiony sąsiedniej wioski to inny dialekt. Ciekawe, że ludzie wykształceni swobodnie posługują się rodzimymi dialektami i ta umiejętność wydaje im się naturalna.

Literatura
XVII-wieczny dramaturg Joost van den Vondel nazywany jest „niderlandzkim Szekspirem”. Za twórcę nowoczesnej prozy niderlandzkiej uznaje się Eduarda Douwesa Dekkera, który publikował pod pseudonimem Multaluli. Harry Mulisch, Gerard Reve i Willem Frederik Hermans stanowią według wielu krytyków „wielką trójkę współczesnej literatury niderlandzkiej”. Bardzo ważną postoacią jest Johan Huizinga, autor Jesieni średniowiecza. W Holandii tworzyli także Erazm z Rotterdamu, Christiaan Huygens i Spinoza. Bardzo długo w Holandii przebywał Kartezjusz. Pisali oni jednak po łacinie. W tym czasie Holandia posiadała znakomitych filologów klasycznych, którzy tłumaczali dzieła starożytnych autorów na holenderski.

Malarstwo
Znani malarze holenderscy to między innymi: Rembrandt van Rijn i Vincent van Gogh.

Znani Holendrzy
* Uczeni: Erazm z Rotterdamu, filozof Christiaan Huygens, matematyk, fizyk, astronom Huig de Groot, prawnik, filozof i dyplomata, Antonie van Leeuwenhoek, naukowiec - udoskonalił mikroskop i jako pierwszy obserwował żywe komórki,
* Malarze: Rembrandt van Rijn, Vincent van Gogh, Jan Vermeer,
* Pisarze: Joost van den Vondel, pisarz, uważany za najwybitniejszego dramaturga niderlandzkiego, Willem Bilderdijk, pisarz, Hendrik Marsman, poeta ekspresjonistyczny, Eduard Douwes Dekker, pisarz Johan Huizinga, autor słynnego historycznego i kulturoznawczego dzieła Jesień Średniowiecza, Harry Mulisch, Gerard Reve, Willem Frederik Hermans,
* Sportowcy - piłkarze: Johan Cruyff, Dennis Bergkamp, Edgar Davids, Patrick Kluivert, Marco van Basten, Ruud van Nistelrooy, Edwin van der Sar, Frank Rijkaard, Arjen Robben, Wesley Sneijder, Loraldo,
* Muzycy: E-Craig, Tiesto, Armin van Buuren, Armand Van Helden, Ferry Corsten,
* Film: reżyserzy: Jan de Bont i Paul Verhoeven, aktorzy: Rutger Hauer i Famke Janssen,
* Fotografia: Anton Corbijn - fotografik.
źródło: wikipedia - wolna encyklopedia