Data emisji monet: 14.04.1999 r.

Awers: Wizerunek orła ustalony dla godła Rzeczypospolitej Polskiej. Pod orłem oznaczenie roku emisji: 1999, poniżej napis: ZŁ 20 ZŁ. Po bokach łap orła wizerunki flagi państwowej. U góry półkolem napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA. Pod lewą łapą orła znak mennicy: M/W.
Rewers: Wizerunki dwóch dorosłych wilków oraz pięciu szczeniąt. U góry półkolem napis: WILK - Canis lupus.
Projektant monety: Ewa Tyc-Karpińska (awers), Roussanka Nowakowska (rewers).


Wilk (syn. wilk szary) (łac. Canis lupus) - gatunek ssaków z rodziny psowatych, rzędu drapieżnych. Wilk zamieszkuje lasy, równiny, tereny bagienne oraz góry. Potrzebuje, jako gatunek o skłonnościach terytorialnych, dużych przestrzeni.

Wilk jest wytrwałym wędrowcem, potrafi w ciągu dnia pokonać dystans kilkudziesięciu kilometrów. Stada wilków liczą do 20 osobników, zwykle jednak są znacznie mniej liczne, będąc grupą rodzinną składającą się z pary rodzicielskiej, młodych i ewentualnie części wilków z poprzedniego miotu. Watahy mają ściśle określoną hierarchię wewnętrzną. Wilki mają rozwinięty system komunikowania się przy pomocy mowy ciała, odgłosów oraz przy użyciu substancji chemicznych - feromonów i własnych odchodów (znakowanie).

Żywią się głównie ssakami średniej wielkości (jelenie), nie gardząc mniejszymi zwierzętami czy padliną, a jeśli stado jest duże, wspólnie polują także na większe ssaki lub ich stada. Przy braku pożywienia, lub w okresie wychowywania młodych, zdarza im się atakować zwierzęta hodowlane.

Dawniej były szeroko rozprzestrzenione. Ekspansja człowieka wpłynęła na ograniczenie ich populacji. Zakorzeniony w kulturze strach przed wilkami powodował ich trzebienie, częstokroć nieuzasadnione. Obecnie w większości państw objęto je ochroną gatunkową. Podejmuje się próby reintrodukcji tego gatunku, na najszerszą skalę w USA, ale także w Europie. Wilk od początku był i jest nadal obecny w ludzkiej kulturze. Na ogół w kontekście negatywnym, jako drapieżca, zabójca lub wcielone zło. Z drugiej strony, podziwiana jest wilcza niezależność, siła i wytrwałość. Ostatnio, na skutek wzrostu świadomości ekologicznej, postrzeganie wilka ulega stopniowej poprawie, miejsce strachu zaczyna zajmować zrozumienie jego roli w ekosystemie.

Występowanie i środowisko
Wilk szary zamieszkuje Azję oraz północne tereny Europy i Ameryki Północnej. Na świecie najwięcej wilków żyje w Kanadzie (50 000), w Rosji (30 000) i na terenie Alaski (5 - 7 tys.). W Europie najwięcej wilków występuje w Rumunii (ok. 2500). Żyją też na terenie krajów nordyckich, w Polsce, Ukrainie, Słowacji, we Włoszech i w innych krajach. W Polsce najwięcej wilków żyje w województwach: podkarpackim, małopolskim, podlaskim, a także w niewielkiej liczbie na terenie innych województw. Największą ostoją wilków w Polsce są Karpaty i Pogórze Karpackie (184 - 214 osobników), następnie Roztocze (72 - 93 osobniki) oraz puszcze północno-wschodniej Polski (172 - 211 wilków). Tereny na zachód od Wisły są zasiedlane przez wilki w dużym rozproszeniu, i poza wilkami z Puszczy Noteckiej, gdzie bytuje ich kilka, nie ma tam stałej populacji tych zwierząt.

Do niedawna liczbę polskich wilków szacowano na ok. 700 osobników wilka europejskiego (Canis lupus lupus), jednak zakończona w marcu 2004 ogólnopolska inwentaryzacja zwierząt wykazała, iż liczba ta jest zawyżona. Z przeprowadzonych przez naukowców i leśników kilkuletnich badań wynika, że na początku roku 2004 w Polsce było 510 wilków (w przedziale 463 - 564). Różnice szacunków wynikły z metodyki i skali badań. Wcześniej analizowano znacznie mniejsze jednostki przestrzenne, co w połączeniu z faktem, iż wilki zajmują dość znaczne terytoria, owocowało kilkakrotnym liczeniem tych samych osobników. W tych samych badaniach stwierdzono, że na zachodzie Polski populacja wilków wyraźnie maleje, co przypisuje się kłusownictwu oraz ograniczeniom w swobodnym przebywaniu większych przestrzeni (spowodowanym m.in. przez drogi szybkiego ruchu czy obszary zabudowane).

Opis gatunku
Samce wilków (basiory) są większe od samic (wadery) o ok. 20 - 25%. Dorosły wilk osiąga długość całkowitą (od nosa do końca ogona) do ok. 200 cm. Średnia długość ogona (30 - 50 cm) to ok. 1/3 długości ciała zwierzęcia. Na grzbietowej części ogona (8 - 10 cm od jego nasady) znajduje się niebieskoczarny gruczoł nadogonowy, tak zwany fiołkowy, którego znaczenie nie jest jeszcze do końca wyjaśnione.

Wielkość: * Wysokość: samiec 70 - 85 cm, samica 60 - 75 cm niekiedy do 90 cm * Długość ciała: samiec 97 - 124 cm, samica 100 - 120 cm niekiedy do 150 cm * Długość ogona: 30 - 50 cm * Waga: samiec 45 - 60 kg, samica 30 - 50 kg, niekiedy do 80 kg. Długość wilczego tropu wynosi 10 - 13,7 cm, przy szerokości 8 - 9 cm. Przednie nogi są wbite w stosunkowo wysoką i wąską klatkę piersiową. Łokcie skierowane są do wewnątrz, a stopy na zewnątrz, co daje możliwość stawiania nóg leżących po tej samej stronie ciała w jednej linii. Wymiary tylnej łapy są o 1 - 2 cm mniejsze.

Pokrywa włosowa składa się z dwóch rodzajów włosów: długich i sztywnych włosów prowadzących, zapewniających odprowadzenie wody oraz podszerstka zapewniającego izolację termiczną. Pasmo długich włosów, osiągające nawet 17 cm, przebiegające od karku po barki, tworzy tzw. "grzywę", którą wilk stroszy, chcąc okazać swą złość lub w momencie pobudzenia. Wilki posiadają włosy o różnej barwie - od prawie czarnych poprzez szare, brązowe aż do białych.

Dorosły wilk ma 42 zęby, których długość dochodzi do 27 mm (całkowita długość kłów dochodzi nawet do 57 mm). Układ zębów to 3-1-4-2 x 2 w szczęce górnej i 3-1-4-3 x 2 w szczęce dolnej. Młody wilk ma 28 zębów mlecznych w układzie 3-1-3 x 2 w obu szczękach. Nacisk szczęki dorosłego wilka może wynosić do 15 kg/cm². Po ukończeniu 10 roku życia następuje powolne ścieranie się kłów i pojawiają się trudności w pobieraniu pokarmu, co w połączeniu z uszkodzeniami nabytymi w walkach może po pewnym czasie prowadzić do śmierci głodowej zwierzęcia. Przełyk ma bardzo rozciągliwe ściany, co pozwala na połykanie nawet dużych kawałków mięsa, żołądek o pojemności około 9 litrów jest bardzo duży w stosunku do rozmiarów ciała zwierzęcia.

Długość życia to w warunkach naturalnych od 8 do 16 lat, w niewoli do 20 lat. Wilki uzyskują płodność zwykle w 2 - 3 roku życia (chociaż znane są wypadki wcześniejszego pojawienia się cieczki - nawet w 1 miesiącu życia) i długo mogą pozostawać płodne (do 10 roku życia, a nawet później w przypadku samców). Ruja występuje raz do roku, zwykle pod koniec zimy (luty, marzec).

Rozmnaża się zwykle tylko para dominująca (para alfa). Ciąża trwa 60 - 65 dni. W jednym miocie zwykle rodzi się od 4 do 6 wilcząt, ale zdarzają się mioty liczące do 12 szczeniąt. Młode rodzą się ślepe i wymagają utrzymywania stałej temperatury otoczenia. Wilki otwierają oczy po 12 - 15 dniach. W pierwszym okresie życia matka karmi je własnym mlekiem, nie opuszczając w tym czasie legowiska. Zaopatrzeniem rodziny w pokarm zajmuje się samiec. Później młode karmione są przez całe stado wstępnie przeżutym i nadtrawionym pokarmem. W ciągu kilku pierwszych miesięcy następuje najszybszy rozwój masy ciała. Młode zaczynają polować z rodzicami po zmianie uzębienia. Śmiertelność podczas pierwszego roku życia wynosi od 50 do 85%.

Wilk jest wytrawnym wędrowcem. Może przebyć 40 - 70 km (średnio 20 km) dziennie, ale znane są wypadki, gdy zwierzę w ciągu doby przebyło 200 km. Przez krótki czas (do 5 minut) może utrzymać prędkość do 85 km/h, choć zwykle porusza się z prędkością ok. 8 km/h. Poruszają się stępem, kłusem i galopem. Wataha idąca truchtem (chód pośredni między stępem a kłusem), pozostawia z reguły jeden ślad, gdyż poszczególne osobniki stąpają trop w trop (tzw. sznurowanie). Aktywność wilków zależy od wielu czynników (baza pokarmowa, antropopresja, cykl świetlny, pora roku, temperatura), lecz zwykle wzmaga się w okresie porannym i wieczornym.

Środowisko i zachowanie
Wilk występuje w lasach, na równinach, pustyniach, w terenach górskich i bagiennych. Jest gatunkiem terytorialnym. Wyznacza rewir, do którego nie dopuszcza osobników nie należących do watahy. W głębi rewiru, w miejscu najbardziej niedostępnym, urządza legowisko. Jest drapieżnikiem i do swojego życia potrzebuje średnio ok. 1,3 kg mięsa (wraz z kośćmi i skórą) dziennie. W naturze żywi się drobnymi zwierzętami (gryzonie, zające, ptaki, bezkręgowce), ale także - o ile warunki i liczebność stada na to pozwala - dużymi zwierzętami kopytnymi takimi jak sarny, jelenie i łosie. W normalnych warunkach duży wilk z ras północnych może zjeść jednorazowo do 6,4 kg, jednak jest to zwykle związane z wcześniejszą, kilkudniową głodówką. Uzupełnieniem jego diety są owoce i runo leśne. Ich system pokarmowy jest dopasowany do diety mięsnej i różni się od tego, który mają psy domowe (nieco krótszy przewód pokarmowy, wyższa kwasowość, wyższa efektywność trawienia). Główne składniki diety zależą od bazy pokarmowej. Wilki dość elastycznie dostosowują się do dostępnych pokarmów, jednak ich wymogi energetyczne wymuszają polowanie na duże ssaki; chociaż np. zdrowe żubry czy bizony nie są zagrożone. Także w przypadku innych zwierząt (np. łosie czy jelenie), zdrowe zwierzęta zostają zabite czy też poważnie ranne tylko w wypadku co 20. ataku wilków. Pozostałe ataki kończą się rezygnacją lub wręcz odniesieniem ran przez wilka. Wilk jako drapieżnik prowadzi więc selekcję i usuwa z populacji głównie osobniki chore, słabe albo mało doświadczone, nie chronione przez grupę osobników starszych.

Zachowania stadne
Stado wilków (wataha) składa się z od kilku do 20 osobników. Dowodzi nim najsilniejsza para (tzw. para alfa - basior i wadera), która jako jedyna ma prawo się rozmnażać. Resztę watahy tworzą zwykle osobniki z nimi spokrewnione. Każdy wilk w stadzie ma ściśle określone miejsce, wyznaczające m.in. kolejność jedzenia zdobyczy. Zależności te podkreślane są przez rozbudowany system gestów dominacji (m.in. podniesiony ogon i uszy) i poddaństwa (np. skulony ogon, kładzenie się na grzbiecie). Poza hierarchią znajdują się młode, którymi opiekuje się cała wataha. Młode samce po osiągnięciu dojrzałości czasem są przepędzane przez parę alfa, by nie zagrażały ich dominacji.

Znakowanie terenu
Wilki, tak jak psy, znakują swoje terytorium, by ostrzec inne osobniki przed wejściem na teren watahy. Szczególnie silnie oznaczane są miejsca ukrycia pożywienia i zdobycz. Najczęściej znaki wykonuje para alfa, samce częściej niż samice. Zazwyczaj do tego celu stosowany jest mocz i kał. Znaki służą także do nawigacji, informując watahę o tym, jak dawno była w danej części swego terenu, a poszczególne osobniki o miejscu pobytu innych członków stada. Wilki posiadają gruczoły zapachowe na całym ciele: u nasady ogona, na genitaliach, między zębami, przy oczach i na skórze. Feromony wytwarzane przez te gruczoły identyfikują konkretnego osobnika. Dominant ociera się o pozostałych członków watahy, by wytworzyć charakterystyczny zapach stada. Wilki mogą odczytać sygnały zapachowe (rozpoznać i ocenić osobnika, który go zostawił) z dużej odległości dzięki znakomicie rozwiniętemu zmysłowi węchu.

Wilcze odgłosy
Wilki używają do porozumiewania się między sobą różnych sygnałów dźwiękowych: wycia, szczekania, warczenia, skomlenia i pisków. Szczekanie używane jest do ostrzeżenia obcych osobników, że zbliżyły się za bardzo do nory lub zdobyczy. Warczenie, tak jak u psów, jest oznaką agresji. Wilki skomlą, okazując uległość lub prosząc o coś (np. o dostęp do jedzenia). Piski towarzyszą wilczej zabawie. Wycie służy do komunikacji między osobnikami i zacieśnianiu więzów grupy. Wilki wyją, by oznajmić innym swoje położenie, kończą w ten sposób udane polowanie lub odstraszają intruza. Wilki wyją zazwyczaj wieczorem i wcześnie rano. Dźwięk jest jednostajny, trwający od kilku do kilkunastu sekund, często powtarzany (sesja może trwać do 2 minut). Wycie stada zaczyna się od pojedynczego głosu samca, po czym dołączają do niego kolejne osobniki. Wycie szczeniąt przypomina raczej skomlenie i skowyt. Wycie słychać zazwyczaj z odległości 2 - 3 km. Wilcze szczekanie różni się znacznie od dźwięku wydawanego przez psy. Jest cichsze, monosylabowe, przypominające nieco dźwięk "wuff". Wilki chowane wśród psów z czasem zaczynają szczekać w taki sam sposób, jak ich udomowieni krewniacy.

Język ciała wilka
Wilki do komunikowania się używają także skomplikowanego języka ciała opartego na subtelnych znakach i sygnałach. * Dominacja - dominujący wilk stoi na sztywnych nogach. Ogon jest wyprostowany i uniesiony. Uszy postawione, sierść nieco nastroszona. Często patrzy prosto w oczy innym wilkom lub wspina się na nie. * Poddaństwo (aktywne) - całe ciało "obniżone", wygięte w łuk, wargi i uszy opuszczone, poddany wilk liże pysk dominanta szybkimi ruchami języka, z opuszczonym zadem. Ogon położony nisko, często podwinięty między tylne łapy. * Poddaństwo (pasywne) - wilk kładzie się na grzbiecie odsłaniając delikatny brzuch i gardło. Łapy skierowane do ciała. Zwierzę często skomle. * Złość - uszy postawione, futro zjeżone. Uniesione wargi ukazują zęby. Grzbiet może być wygięty, zwierzę warczy. * Strach - uszy przylegają do głowy, ogon między nogami. Wilk kuli się. Może skomleć lub szczekać. * Obrona - ciało przy ziemi, uszy położone. * Atak - futro zjeżone. Wilk warczy i przykuca. * Zrelaksowanie - uszy położone, wilk wypoczywa leżąc na brzuchu lub boku. Może machać ogonem. * Napięcie - ogon nieruchomy, położony, wilk może przykucnąć. * Zadowolenie - energiczne machanie ogonem, język może zwisać z pyska. * Polowanie - wilk jest spięty, ale jego ogon prosty, w jednej linii z ciałem. * Zabawa - machanie ogonem, wilk jest ruchliwy, skacze, biega. Często opuszcza przednią część ciała na sztywnych łapach.

Status prawny i ochrona
Wymieranie wilka szarego związane jest z rozwojem siedlisk ludzkich, co doprowadza do znacznego ograniczania wilczego środowiska. Wilk do przeżycia potrzebuje rozległego terenu - od 100 do 1000 km², zależnie od ilości pożywienia. Tak komfortowe warunki może dzisiaj mieć tylko na obszarze północnym, niezamieszkanym przez ludzi lub na słabo zaludnionych terenach azjatyckich. W Polsce wilk podlega ścisłej ochronie zgodnie z rozporządzeniem Ministerstwa Środowiska z dnia 26 października 2001 (Dziennik Ustaw nr 130 poz. 1455 i 1456), które zastąpiło ochronę w oparciu o ustawy z roku 1998 (Dz. U. z 1998 r. Nr 47, poz. 298 z dnia 14 kwietnia 1998 i Dz. U. z 1998 r. Nr 50, poz. 314 z dnia 22 kwietnia 1998). Wcześniej: do 1995 wilk nie był nawet zwierzęciem łownym a za jego zabicie wypłacano premie. Od 1995 do 1998 stosowano nieskuteczną ochronę strefową, z możliwością odstrzałów w województwach: krośnieńskim, przemyskim i suwalskim. Obecnie zakazane są jakiekolwiek polowania na wilki, wilk został wykreślony z listy gatunków łownych. Dopuszczalne są jedynie odstrzały osobników niebezpiecznych lub atakujących stada, w oparciu o zgodę Ministra (na wniosek Konserwatora Przyrody). Za szkody poczynione przez wilki odpowiada Skarb Państwa. Pomimo ochrony prawnej, wilki (jak i inna zwierzyna) padają ciągle pastwą kłusowników.
Prawo krajowe: * Ochrona gatunkowa w Polsce - ochrona ścisła * Ochrona strefowa - strefa ochrony okresowej 500 m od nory (1.04–15.07). Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 28 września 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną (Dz. U. z 2004 r. Nr 220, poz. 2237). * Rekompensata strat - za szkody w pogłowiu zwierząt gospodarczych. Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2004 r. Nr 92, poz. 880 z dnia 30 kwietnia 2004 r. rozdz. 10).
źródło: wikipedia - wolna encyklopedia