Na srebrnej monecie uwieczniono stylizowane wizerunki obrazów Jana Matejki: na awersie „Stańczyk w czasie balu na dworze królowej Bony wobec straconego Smoleńska”, a na rewersie autoportret Jana Matejki i szkic do obrazu „Stańczyk”.
Dziadkowie Jana Matejki
byli czeskimi rolnikami w miejscowości Rudnice. Ojciec malarza,
Franciszek, urodzony w niedalekim Hradeca Králové
przybył do Galicji jako guwerner i nauczyciel muzyki.
Początkowo
pracował u rodziny Wodzickich w Kościelnikach (dziś część Nowej Huty),
a następnie przeniósł się do Krakowa, gdzie poślubił
Katarzynę Rosberg - wywodzącą się z polsko-niemieckiej rodziny
zamożnych rymarzy.
Jan był dziewiątym dzieckiem, z jedenastu jakie mieli państwo
Matejkowie.
Już od najmłodszych lat zdradzał niepospolite zdolności
plastyczne, co pozwoliło mu przechodzić do kolejnych klas, bo z
pozostałymi dziedzinami radził sobie z ogromnym trudem. Nigdy nie
opanował żadnego obcego języka, a z polskim także radził sobie nie
najlepiej.
Malarstwo a historia
Jan Matejko w młodości przeżył bombardowanie Krakowa przez
Austriaków w 1848 r. oraz powstanie styczniowe, w
którym z powodu złego stanu zdrowia nie mógł brać
udziału (wspomagał je jednak finansowo i przewoził broń do obozu
powstańczego w Goszczy). Pod wpływem narodowych klęsk postanowił
porzucić malarstwo religijne, które uważał za swoje
powołanie i poświęcił się prawie wyłącznie malarstwu historycznemu.
Matejko często umieszczał na swoich płótnach osoby,
których w danym miejscu nie było (np. Kołłątaj i gen.
Wodzicki na obrazie Bitwa pod Racławicami), bo nie chodziło mu o
przedstawienie faktu lecz danie syntezy historyczno-filozoficznej. Mimo
krytyki historyków, wiele wydarzeń historycznych w
publicznej świadomości funkcjonuje tak, jak je przedstawił na swych
dziełach malarz.
Życie prywatne Jana Matejki
W roku 1864 Matejko poślubił Teodorę z Giebułtowskich, z
którą miał pięcioro dzieci: Tadeusza (1865-1911), Helenę
(1867-1932), Beatę (1869-1926), Jerzego (1873-1927) oraz Reginę (1878),
która zmarła jako niemowlę. Żona była natchnieniem do wielu
obrazów, np. do Bitwy pod Racławicami i pozowała
również do wielu postaci np. jako królowa Bona
Sforza w "Hołdzie pruskim".
Do końca życia cieszył się wielką sławą tak w Polsce jak na całym
świecie, do czego przyczyniały się liczne nagrody (m.in. na wystawach w
Paryżu). Unikał publicznych wystąpień, które były dla niego
bardzo stresujące.
Pokłócony z Radą Miasta, która wbrew protestom
artysty wyburzyła średniowieczny klasztor duchaków (by
zrobić miejsce pod Teatr Miejski), nie zgodził się na pochowanie na
Skałce. Stąd jego zwłoki spoczęły na środku alei zasłużonych na
Cmentarzu Rakowickim w Krakowie.
Był kawalerem Legii Honorowej.
Najważniejsze dzieła tego wybitnego malarza:
- Stańczyk (1862),
* Kazanie Skargi (1864),
* Polonia - Rok 1863 (1864-1879),
* Rejtan (1866),
* Unia Lubelska (1869),
* Stefan Batory pod Pskowem (1872),
* Astronom Kopernik, czyli rozmowa z Bogiem (1872),
* Zawieszenie dzwonu Zygmunta (1874),
* Bitwa pod Grunwaldem (1878),
* Hołd pruski (1882),
* Jan Sobieski pod Wiedniem (1883),
* Wernyhora (1883-1884),
* Bitwa pod Racławicami (1888),
* Konstytucja 3 maja (1891),
* Zaprowadzenie chrześcijaństwa (1889),
* cykl Dzieje cywilizacji w Polsce (1888).
Wybitniejsi uczniowie Jana Matejki:
Maurycy Gottlieb, Jacek Malczewski, Józef Mehoffer,
Stanisław Wyspiański.
źródło: NBP /
Mennica Polska / Wikipedia
