• Awers: wizerunek orła ustalony dla godła Rzeczypospolitej Polskiej, po bokach orła oznaczenie roku emisji: 20-01, pod orłem napis: ZŁ 10 ZŁ, w otoku napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA poprzedzony oraz zakończony pięcioma perełkami. Pod lewą łapą orła znak mennicy: MW.

• Rewers: popiersie króla Jana III Sobieskiego na tle fragmentu płaskorzeźby wg obrazu Jana Matejki "Jan III pod Wiedniem". U góry półkolem napis: JAN III SOBIESKI 1674-1696.

• Projektant monety: Ewa Tyc-Karpińska.

Jan III Sobieski, herbu Janina (ur. 17 sierpnia 1629 w Olesku, 72 km od Lwowa - zm. 17 czerwca 1696 w Wilanowie) - król Polski od 1674. Od 1656 chorąży wielki koronny, od 1665 marszałek wielki koronny, od 1666 hetman polny koronny, a od 1668 hetman wielki koronny. Przez Turków bywał zwany Lwem Lechistanu, a przez chrześcijan Obrońcą Wiary.

Władca
Za najpilniejsze zadanie dla Rzeczypospolitej król Jan III Sobieski uznał zawarcie pokoju z Turcją, odzyskanie ważnego strategicznie Kamieńca Podolskiego i przerwanie nieustannego pasma wojen na południowych granicach państwa. W tym celu jesienią 1674 Rzeczpospolita wznowiła działania wojenne na froncie tureckim.

Zdobyte zostało niemal całe Podole Kamieniec - zablokowany. Na więcej Sobieskiego nie było stać, gdyż hetman wielki litewski Michał Kazimierz Pac znów zabrał wojska litewskie i wrócił na Litwę.

Uważa się, że uczynił on to w interesie Brandenburgii; po pokonaniu Turków Sobieski zamierzał bowiem odebrać Prusy Książęce. Plany te zresztą spełzły na niczym, głównie dlatego, że Brandenburgia sprzymierzyła się z Francją. W 1675 r. Sobieski odparł Tatarów spod Lwowa.

W roku 1676 Tatarzy potężna armia turecka znów przekroczyła Dniestr, ale nie potrafiła zdobyć Żurawna. Po rozejmie Kamieniec Podolski pozostał przy Turcji, lecz zwróciła ona Białą Cerkiew, zrezygnowała z haraczu, oddała brańców i zobowiązała się do poskromienia tatarskich i kozackich wypadów. Przez kolejnych 7 lat Polska nie prowadziła wojen.

W kraju narastała opozycja przeciwko królowi, opłacana złotem przez Austrię i Brandenburgię. W Małopolsce uknuto nawet spisek detronizacyjny, by obalić Jana III Sobieskiego, a tron przekazać niemieckiemu księciu Karolowi Lotaryńskiemu, ożenionemu z wdową po królu Michale Korybucie Wiśniowieckim.

Kierując się swym wielkim doświadczeniem wojennym, Sobieski zreformował wojska Rzeczypospolitej, zmieniając ich organizację i wyposażenie.

Z oddziałów piechoty ostatecznie znikła pika, natomiast wszyscy muszkieterzy zostali wyposażeni w berdysze. Zwiększyło się znaczenie artylerii i dragonii, w ataku ciężkozbrojna husaria pozostawała główną siłą przełamującą.

W marcu 1683 r. Rzeczpospolita, wobec zerwania przymierza przez Francję, zawarła sojusz z cesarzem Leopoldem I przeciwko Turcji, będącej sojuszniczką Francji.

Turcy szykowali się wtedy do wielkiej wyprawy wojennej i Sobieski obawiał się, że uderzą z terenu Podola na Rzeczpospolitą, na Lwów i Kraków. Fortyfikował więc te miasta i zarządził zaciąg do wojska.

Turcja uderzyła jednakże na Austrię i po trzech miesiącach armia wielkiego wezyra Kara Mustafy obległa Wiedeń. Nie czekając na posiłki litewskie, Sobieski z wojskiem koronnym pomaszerował w błyskawicznym tempie (400 km w 8 dni) na odsiecz stolicy austriackiej.

Pod jego dowództwem, w dniu 12 września 1683 r. rozegrała się wielka bitwa pod Wiedniem, która zakończyła się pogromem Turków. Zginęło ich 15 000, a chrześcijan zaledwie 3000. Papież Innocenty XI ustanowił z tej okazji na dzień 12 września święto imienia Maryi, które obchodzone jest po dzisiejszy dzień.

W dniu 9 października, w marszu przez Węgry za cofającymi się Turkami, Sobieski odniósł jeszcze jedno znaczące zwycięstwo pod Parkanami, gdzie padło 9000 wrogów, a w grudniu wraz z całym swym wojskiem wrócił do Krakowa.

W 1684 r. Rzeczpospolita weszła w skład Świętej Ligi zawiązanej przez Austrię, Wenecję i papieski Rzym przeciwko Turcji. Wojna z Turcją trwała więc dalej i w następnych latach Polacy podjęli kilka wypraw na Podole, Mołdawię i Wołoszczyznę, jednakże bez istotnych sukcesów militarnych.

Przyczyniły się do tego intrygi nowej opozycji - Sapiehów, układających się z królem pruskim Fryderykiem. Sobieski traktował ich tak jak Paców łagodnie, gdyż nie chciał nowych wojen domowych.

Koncentrując się na wojnach z Turcją, Sobieski nie potrafił już zreformować ustroju państwa, zdobyć terenów nadbałtyckich, ani zabezpieczyć tronu dla swego najstarszego syna Jakuba. Jedynie, zabiegając o poparcie Rosji w wojnie z Turkami, zawarł w 1686 r. w Moskwie pokój Grzymułtowskiego, w którym potwierdzone zostały warunki rozejmu z Andruszowa sprzed 20 lat.

W latach 90 Sobieski zlecił budowę potężnych, nowoczesnych umocnień na granicy z Portą - Okopów Św. Trójcy i Szańców Panny Maryi. W 1691 r. powziął wyprawę do Mołdawii, ale skończyła się ona niepowodzeniem.

Sobieski zaczął chorować i dowództwo zaczął powierzać swoim zastępcom.

Mecenat
Sobieski zasłynął jako mecenas kultury. Roztoczył opiekę nad zdolnymi architektami (Tylmanem z Gameren, Andreasem Schlüterem, Augustynem Loccim, Danielem Schultzem, Jerzym Eleuterem Szymonowiczem-Siemiginowskim), humanistami (Wespazjanem Kochowskim, Joachimem Pastoriusem, Wojciechem Stanisławem Chrościńskim, Janem Schultzem-Szuleckim), matematykami i astronomami (Janem Heweliuszem, Adamem Kochańskim). Wielu z nich indygenował i nobilitował.

Zgromadził dużą bibliotekę. Wybudował pałac w Wilanowie, ufundował kościół kapucynów (jako votum za wiktorię wiedeńską, gdzie spoczywa jego serce) i kościół św. Kazimierza (sakramentek) na Nowym Mieście w Warszawie (kolejne votum) oraz Kaplicę Królewską w Gdańsku. Przebudował również jedną z kamienic na lwowskim rynku.

Bitwy stoczone przez Polaków pod dowództwem Jana Sobieskiego:

• * Podhajce (1667), * Bracław (1671), * Mohylów (1671), * Kalnik (1671), * Krasnobród (1672), * Niemirów (1672), * Komarno (1672), * Kałusz (1672), * Chocim (1673), * Bar (1674), * Lwów (1675), * Trembowla (1675), * Wojniłów (1675), * Żurawno (1676), * Wiedeń (1683), * Parkany (1683), * Jazłowiec (1684), * Żwaniec (1684), * Jassy (1686), * Suczawa (1691).

źródło: NBP / Mennica Polska / Wikipedia